Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny

Dzieje zabytku

Pierwotny kościół w Biórkowie wzmiankowany był po raz pierwszy w 1383 roku, a następnie w aktach wizytacji biskupiej w 1596 roku. O budowie kolejnego kościoła wiadomo z wizytacji z 1783 roku, w której opisano historię jego fundacji: „wybudowany był od iedeny pobożney Panny, o którey Imieniu y Nazwisku niewiadomo, w Roku 1452”. Kościół ten spłonął w 1627 roku. Na jego miejscu w 1633 roku wzniesiono nowy, obecny „kosztem i staraniem s.p. Imci Marcina Brzeskiego Plebana Bierkowskiego”, który był proboszczem parafii w latach 1633-1657. Sufragan krakowski Mikołaj Oborski konsekrował kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny 25 lipca 1663. W wizytacji z 1783 roku opisano zły stan zachowania drewnianej świątyni „kościół (...) pod dachem gontowym starym, iuż opadającym, y znacznie zdezelowanym, w którego środku kopuła z sygnaturką blachą białą pokryta, krzyż z niej spadł. Cały kościół przez pognite przyciesi do upadku nakłoniony, w ścianach ieszcze drzewo dobre. Na wschodzie do kościoła dzownnica podporami tylko y ta niebezpiecznie utrzymująca się, z dachu opadła (...). W kościele posadzka kamienna nierówna, bardzo zła tak do chodzenia iako też klęczenia niewygodna”. W zaleceniach z wizytacji zdecydowano o wyburzeniu dzwonnicy i postawieniu nowej, w trosce o „Dzwony, aby się obaleniem Dzwonnicy nie potłukły”, a także o gruntownym remoncie świątyni. Kolejny remont przeprowadzono w 1895 roku, ponieważ kościół znów groził zawaleniem. Nowym gontem pokryto świątynię, dzwonnicę i wieżyczkę na sygnaturkę, na której wymieniono również krzyże. W tym też czasie wzmocniono konstrukcję dzwonnicy oraz zmieniono drzwi i progi w kościele, w ten sposób „kościół został zabezpieczony na dłuższą przyszłość i obecnie nie grozi ruiną”. Posadzka w kościele była kilkukrotnie wymieniana, na początku była kamienna, następnie drewniana, a w 1908 roku wymieniona na cementową. W 1933 roku przedłużono nawę, a w 1935 roku poszerzono wnętrze poprzez włączenie kruchty pod wieżę. W 1938 roku wnętrze pokryto polichromią, z kolei w 1931 roku wzniesiono nową dzwonnicę. W wizytacji z 1747 wymieniono cztery ołtarze: pierwszy, główny Wniebowzięcia Matki Boskiej, drugi Narodzenia Pana Jezusa, trzeci św. Cecylii Dziewicy i Męczennicy i czwarty św. Antoniego. W wizytacji z 1783 roku wymienione są również trzy ołtarze boczne, z których jeden nie zachował się, a w pozostałych dwóch częściowo wymieniono obrazy. Są to ołtarze fundacji ks. Walentego Bańkowskiego proboszcza parafii w latach 1777-1801.

Opis

Kościół zlokalizowany na zachodnim krańcu wsi. Plac kościelny otoczony drewnianym płotem. W północno-wschodnim narożu drewniana dzwonnica.
Kościół orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej, z wieżą na słup od zachodu, wejście główne od zachodu; wejścia boczne od południa przez kruchtę i od północy przez zakrystię. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, nawa na rzucie prostokąta. Przy prezbiterium i nawie od północy zakrystia z przedsionkiem, przy nawie od południa kruchta. Wewnątrz stropy, podkreślone profilowanym gzymsem. Łuk tęczowy o wykroju prostokątnym ze ściętymi narożami, flankowany filarkami z belkowaniem; na nim późnobarokowy krucyfiks podtrzymywany przez aniołka, ponad belkowaniem aniołki dzierżące narzędzia Męki Pańskiej. Drugi łuk tęczowy usytuowany na granicy przedłużenia naw o podobnym wykroju. Chór muzyczny wsparty na dwóch żłobkowanych słupach o falistym przebiegu. Ściany nawy przeprute: od północy oknem o kształcie prostokąta, od południa trzema analogicznymi oknami i zwieńczone profilowanym gzymsem. Obramienia okienne fazowane, z nadokiennikami o wykroju w ośli grzbiet. Drzwi prowadzące do kruchty w kształcie prostokąta. Prezbiterium wzniesione o jeden stopień powyżej poziomu nawy, od południa przeprute dwoma prostokątnymi oknami. Od północy drzwi do zakrystii o kształcie stojącego prostokąta, od strony zakrystii profilowane. Zakrystia na planie prostokąta, przylegająca od północy do prezbiterium kościoła. Nawa i kruchta kryte dachem dwuspadowym, prezbiterium trójpołaciowym, opadającym ku wschodowi, zakrystia dachem pulpitowym. Przy wschodnim krańcu dachu nawy znajduje się wieżyczka na sygnaturkę. Dzwonnica drewniana, dwukondygnacyjna na planie zbliżonym do kwadratu. Nad pierwszą kondygnacją dach okapowy, a nad drugą czterospadowy, zwieńczony kulą z krzyżem. Na fasadzie kruchty wnęka z rzeźbą Matki Boskiej z Dzieciątkiem.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół Biórkowie Wielkim został wybudowany w 1633 roku w typowym układzie wnętrza z podziałem na dwa człony odpowiadające potrzebom liturgii: prezbiterium stanowiące część kapłańską oraz nawę, przeznaczoną dla wiernych. Wieżę dobudowano do kościoła w XVIII wieku. W kościele w Biórkowie nie występują już typowe rozwiązania dla kościołów gotyckich i późnogotyckich, tzn. rozmieszczenie okien tylko po stronie południowej, czy nakrycie budowli jednym dachem o jednej kalenicy nad nawą i prezbiterium. Według Mariana Korneckiego stanowi to krok wstecz ku rozwiązaniom prymitywniejszym o mniejszej odporności. Kościół nie stanowi już zatem przykładu drewnianego kościoła późnogotyckiego, lecz przybiera nowe formy odpowiadające gustom kolejnej epoki.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Kościół zachowany w dobrym stanie, drobne spękania i uszkodzenia polichromii.

Streszczenie

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Biórkowie Wielkim powstał w 1633 roku. Sufragan krakowski Mikołaj Oborski konsekrował świątynię 25 lipca 1663. Wieża znajdująca się od strony zachodniej kościoła została dobudowana w XVIII wieku. Wyposażenie kościoła (ołtarz główny i ołtarze boczne) zostały ufundowane przez ks. Walentego Bańkowskiego proboszcza parafii w latach 1777-1801. W kościele w Biórkowie nie występują już rozwiązania typowe dla kościołów gotyckich i późnogotyckich. Według Mariana Korneckiego stanowi to krok wstecz ku rozwiązaniom prymitywniejszym o mniejszej odporności. Kościół nie stanowi już zatem przykładu drewnianego kościoła późnogotyckiego, lecz przybiera nowe formy odpowiadające gustom kolejnej epoki.

Bibliografia