Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Wieprz
Miejscowość
Nidek
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza
Kościół
Św. Szymona i św. Judy Tadeusza
Identyfikator
DZIELO/24659
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1539 rok
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Małopolska
Technika i materiał
drewno, techniki ciesielskie
Autor noty katalogowej
ks. Szymon Tracz
Dzieje zabytku
Drewniany kościół ŚŚ. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Nidku wzniesiono w centrum wsi w 1539 roku. Przed 1617 rokiem dobudowano do nawy od zachodu wieżę zwieńczoną izbicą i ostrosłupowym hełmem. W 1555 roku kościół znalazł się w rękach kalwinów, by na powrót stać się katolickim w 1669 roku. Od chwili powstania obok nowego kościoła w latach osiemdziesiątych XX wieku świątynia jest tylko używana okazjonalnie. W wyniku kilku włamań i kradzieży w latach dziewięćdziesiątych XX wieku bezpowrotnie utracono część wyposażenia ruchomego, m.in. figury aniołów ze zwieńczeń ołtarzy, kryształowe żyrandole i kilka obrazów. Część uratowanych ruchomości zdeponowano na plebanii lub przeniesiono do nowego kościoła.
Opis
Kościół stanowi orientowaną, drewnianą świątynie wzniesioną na zrąb w układzie salowym z nawą na rzucie zbliżonym do kwadratu. Od wschody do nawy przylega węższe, prostokątne prezbiterium zamknięte trójbocznie. Od północy do prezbiterium dostawiono drewnianą zakrystię połączoną za pomocą portalu z prezbiterium kościoła. Do nawy od zachodu dostawiono czworoboczną wieżę o pochyłych ścianach, wzniesioną w konstrukcji słupowej. Wieńczy ją nadwieszona, czworoboczna izbica z ostrosłupowym, gontowym hełmem z krzyżem. W przyziemiach wieży urządzono kruchtę połączoną z nawą świątyni. Od północy, wschodu i południa kościół otaczają otwarte soboty, szalowane przy wieży. Elewacje zewnętrze zostały oszalowane lub też pokryte gontem. W nawie i prezbiterium przepruto okna parzyste, czworoboczne. Całość nakrywa dach gontowy o jednej kalenicy. Nad nawą w części wschodniej nadwieszono wieloboczną sygnaturkę w formie latarni z baniastym hełmem. Wnętrze nakryto stropami, dodatków w nawie z zaskrzynieniami. Pomiędzy prezbiterium, a nawą rozpięta jest ostrołukowa tęcza z fazowaną belką zawieszoną na kroksztynach z ustawionym na osi krucyfiksem. W zachodniej części nawy urządzono chór muzyczny o drewnianym, pełnym parapecie wklęsło-wypukłym z lambrekinem, wspartym na dwóch żłobkowanych kolumnach. Odrzwia południowe prowadzące do nawy ujęto w portal wycięty w ośli grzbiet. W prezbiterium ustawiono ołtarz główny, a w nawie dwa ołtarze boczne.
Zarys problematyki artystycznej
Kościół śś. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Nidku stanowi jeden z najcenniejszych zachowanych przykładów świątyń drewnianych na pograniczu śląsko-małopolskim. Stanowi przykład trwania sprawdzonych rozwiązań techniczno-konstrukcyjnych i estetycznych kościoła "gotyckiego" w 2 połowie XVI w., wypracowanych w latach wcześniejszych, a obecnych np. w Woźnikach (przełom XV/XVI wieku), Starej Wsi (1522), Osieku (początek XVI wieku), Gilowicach (pierwsza ćwierć XVI wieku), Porębie Wielkiej oraz spalonym kościele w Łękawicy i z Komorowic, pochodzących z pierwszej połowy XVI wieku. W ten sposób wpisuje się on w grupę wiejskich kościołów o konstrukcji zrębowej, wykształconych z jednoprzestrzennej, niewielkiej budowli czworobocznej, która w miarę potrzeby rozwijania się liturgii, przekształciła się w budynek zasadniczo dwuczłonowy (nawę i prezbiterium), wzbogacany następnie o zakrystią przylegającą do prezbiterium od północy oraz wieżę dostawianą do korpusu nawowego od zachodu. Cechą charakterystyczną jest także trójboczne zamknięcie prezbiterium występujące w Małopolsce od drugiej połowy XV wieku. Kościoły tej grupy charakteryzują stosunkowo proste rozwiązania konstrukcyjne, obejmujące w zasadzie zespolenie dwóch oddzielnych brył nakrytych płaskim stropem, co można zauważyć w Nidku, gdzie w nawie strop wzbogacono o zaskrzynienie. Całość nakrywano wysokim i stromym dachem o wspólnej kalenicy, wspartym na jednolitej więźbie storczykowej, chroniącym przed zaleganiem śniegu oraz minimalizującym szkodliwe działanie wody.
W Nidku wysoki i stromy dach podtrzymuje więźba storczykowa o gęsto ustawionych kozłach więzarowych. Storczyki (pionowe elementy więzara storczykowego, podwieszone do krokwi za pomocą zastrzałów i jętek) spełniają rolę "wieszarów" przenoszących obciążenie stropów na krokwie i ich podpory. Poszczególne więzary usztywniają na wzdłużnej nadwieszone płatwie, wzmacniane zastrzałami w formie tzw. Krzyża św. Andrzeja. W tego rodzaju więźbie dachowej ważną rolę odgrywały zamocowania krokwi do tramów i zrębu zaczepami. Dzięki tym rozwiązaniom dachy były mocne i stabilne, nie ulegały wyboczeniom, będąc równocześnie odporne na uderzenia wiatru i nawałnic. W omawianej grupie ważną rolę odgrywały jednolite rozmieszczenie otworów wejściowych prowadzących od zachodu i południa do nawy oraz z prezbiterium do zakrystii, która z biegiem czasu otrzymywała osobne wejście, co nie występuje w Nidku. Podobnie rzecz miała się z oknami, sytuowanymi wyłącznie od południa (po dwa w nawie i w prezbiterium). Ponadto dodatkowe okno, z reguły mniejsze, umieszczano na osi kościoła we wschodniej ścianie prezbiterium, a sporadycznie w ścianie zachodniej nad wejściem. Znamienne jest, że tutejsza zakrystia nie posiada otworu okiennego, co wiązało się z zapewnieniem jak największego bezpieczeństwa zgromadzonych tam paramentów liturgicznych. Nidecki kościół posiada także obecny w innych przykładach tej grupy świątyń charakterystyczny detal architektoniczny, wyrażający się przede wszystkim w formie ostrołukowego wykroju tęczy, profilach belki oraz nadwieszonych kroksztynów, a także w wykroju portalu południowego, co pozostaje w bezsprzecznym związkiem z formami występującymi w gotyckiej architekturze murowanej.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Dobry. Ostatnia konserwację kościoła w kolejnych etapach prowadzona jest od 2005 roku.
Literatura
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 490;
T. Chrzanowski, M. Kornecki, Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982, s. 585-587;
M. Kornecki, Kościoły drewniane w Małopolsce, Kraków 1999, s. 27-45, il. 372;
Zabytki sztuki w Polsce. Małopolska, red. S. Brzezicki, J. Wolańska, Warszawa 2016, s. 945.
Streszczenie
Drewniany kościół ŚŚ. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Nidku wzniesiono w centrum wsi w 1539 roku. Przed 1617 rokiem dobudowano do nawy od zachodu wieżę zwieńczoną izbicą i ostrosłupowym hełmem. W 1555 roku kościół znalazł się w rękach kalwinów, by na powrót stać się katolickim w 1669 roku. Od chwili powstania obok nowego kościoła w latach osiemdziesiątych XX wieku świątynia jest tylko używana okazjonalnie. Budowla stanowi unikalny przykład gotyckiej architektury drewnianej z pogranicza śląsko-małopolskiego.
Inne dzieła z tego miejsca
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
Jak cytować?
ks. Szymon Tracz, "Kościół Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza ", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-swietych-apostolow-szymona-i-judy-tadeusza-1