Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ambonę w Nitku wykonano wraz z ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi w drugiej połowie XVIII wieku.

Opis

Przyścienna, wisząca ambona składa się z kosza, zaplecka i baldachimu oraz prowadzący na nią jednobiegowych schodów z balustradą. Kosz został wykonany na planie prostokąta z półkoliście wybrzuszoną ścianką frontową oraz wklęsłą boczną, z podwieszeniem w formie połowy stożka o wklęsłych ścianach, zakończonego wolutą. Ustawiono go na profilowanym cokole. Ściankę boczną ujęto parą pilastrów o trzonach przechodzących w spływy wolutowe, dekorowane kampanulami. Zarówno ją, jak i frontową wypełniono płycinami z wydzielonymi w centrum fantazyjnymi polami, od frontu dekorowaną rozetą oraz stylizowanym anthemionem z muszlą. Kosz zwieńczono parapetem w formie gzymsu. Balustrada schodów powstała jako pełna, z profilowanym cokołem, polem wypełnionym romboidalnymi płycinami z wydzielonymi fantazyjnymi polami wewnątrz, zamknięta profilowanym gzymsem z kostkowaniem. Balustradę zamyka filarek na cokole, o trzonie dekorowanym płycinami, na którym stoi wazon. Zaplecek ujęty został wąskimi pilastrami podtrzymującymi profilowany gzyms, o trzonach dekorowanych kampanulami. Pole udekorowano płyciną. Baldachim wykonano w formie podestu na planie prostokąta z półkoliście wybrzuszoną ścianką frontową oraz wklęsłymi bocznymi, z uszakami. Całoś okala profilowany gzyms z podwieszonymi chwostami. Na baldachimie usytuowano fragmenty przerwanego falistego przyczółka oraz oko Opatrzności Bożej na tle srebrnych obłoków w złotej glorii promienistej. Na podniebieniu baldachimu zawieszono rzeźbioną gołębicę Ducha Świętego w glorii. Struktura została polichromowana na biało z jasnofioletowymi polami, jasnoniebieskim podniebieniem baldachimu, ze złoconymi profilami i ornamentami oraz srebrzonymi detalami.

Zarys problematyki artystycznej

Ambona w Nidku reprezentuje typowe dla późnego baroku rozwiązanie, w którym kosz przyjmował modyfikowany za pomocą płaszczyzn wklęsło-wypukłych czworoboczny kształt dekorowany spływami wolutowymi, bądź też figurami aniołów. W podobnej stylistyce wykonano wcześniejszą ambonę w niedalekim Wieprzu sprzed 1727 roku oraz późniejszą ambonę w Grojcu z około 1767 roku, czy też ambonę w kościele parafialnym w Tuchowie z końca XVIII wieku. Z kolei baldachim z przerwanym przyczółkiem wolutowym oraz umieszczoną pośrodku pionową glorią z wyobrażeniem Ducha Świętego przywołuje rozwiązanie zastosowane przez Antoniego Frączkiewicza w ambonie z lat 1720-1721 w kolegiacie św. Anny w Krakowie oraz wspomnianej już ambonie w Wieprzu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono w 2016 roku.

Literatura

Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 11, 447, il. 375, s. 506;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 4. Miasto Kraków, cz. 2. Kościoły i klasztory śródmieścia 1, red. A. Bochnak, J. Samek, Warszawa 1971, s. 84, il. 196;
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 169, il. s. 170, s. 372, 375.

Streszczenie

Ambonę w Nitku wykonano wraz z ołtarzem głównym i dwoma ołtarzami bocznymi w drugiej połowie XVIII wieku. Stanowi ona przykład typowej stolarki łączonej ze snycerką drugiej połowy XVIII wieku.