Kościół św. Marii Magdaleny

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół był budowlą prawdopodobnie drewnianą. Pierwsza murowana świątynia, pierwotnie pw. św. Zygmunta i św. Marii Magdaleny, ufundowana została przez biskupa krakowskiego Iwona Odrowąża w 1223 roku; duchowny erygował też parafię. W kronikach parafialnych znajduje się informacja, że w 1245 roku biskup Prędota przyjmował w Wawrzeńczycach Pełkę – arcybiskupa gnieźnieńskiego. W latach 1306-1308 w miejscowości stacjonowały wojska biskupa Muskaty i wójta Alberta, podczas walk Władysława Łokietka o zdobycie tronu krakowskiego. Na ten czas przypada pożar kościoła. Obecna budowla powstała w XV wieku, z wykorzystaniem części struktury pierwotnej świątyni i została rozbudowana na przełomie XVII i XVIII wieku, po pożarze z 8 kwietnia 1676. Od południa dobudowano wtedy do korpusu nawowego kaplicę na planie prostokąta (nieistniejącą). Kościół w 1917 roku został częściowo zniszczony w czasie działań wojennych – ucierpiały szczególnie gotyckie szczyty elewacji od wschodu i zachodu. W latach międzywojennych (1919-1932) przeprowadzono większe prace restauracyjne, dobudowano również w miejscu zniszczonej, barokowej kaplicy południowej, nową na planie półkola poświęconą Matce Boskiej Bolesnej, projektu Bogdana Tretera. Polichromie w nawie wykonał profesor Wacław Taranczewski, a w prezbiterium Redliczka. W 1980 roku w kościele ułożono nową marmurową posadzkę. W 1988 roku konserwatorzy Paweł i Aleksander Mitkowie odnowili polichromię w nawie głównej oraz pokryli nową ściany prezbiterium. W 1999 roku odbyła się gruntowna odnowa i konserwacja zewnętrznych murów kościoła.

Opis

Budynek orientowany, jednonawowy. Prostokątna nawa jest szersza i znacznie wyższa, oddzielona od prezbiterium za pomocą ściany tarczowej z ostrołukową arkadą tęczową. Przy prezbiterium od północy zakrystia na planie prostokąta i taki sam skarbczyk, od południa niewielka, prostokątna kruchta. Przy nawie od południa podłużna kaplica Matki Boskiej Szkaplerznej (1741) z kwadratową kruchtą od zachodu; od północy kaplica Matki Boskiej Bolesnej na planie półokręgu z obejściem (1919-1932, projektu Bogdana Tretera). Prezbiterium sklepione krzyżowo-żebrowo, korpus sześciodzielnie, z gurtami.
Okna nawy i kaplicy południowej ostrołukowe; w zwieńczeniu zakrystii jedno okno okrągłe; w kaplicy południowej okna zamknięte półkoliście, w kopule lukarny z eliptycznymi otworami okiennymi.
Główne wejście od zachodu, ostrołukowe, drugie przez kruchtę od północy, w kształcie stojącego prostokąta. Portal z prezbiterium do zakrystii kamienny, profilowany zamknięty ściętym trójliściem (XV/XVI w.); portal z kruchty północnej do kaplicy kamienny, ostrołukowy, profilowany i fazowany, nad nim późnogotycka tarcza z herbem Nieczuja. Nad zewnętrznym, ostrołukowym portalem do kruchty północnej herb Korab i insygnia biskupa Jakuba Zadzika, pochodzące prawdopodobnie z dawnej bramy przejazdowej obok katedry w Kielcach.
Na zewnątrz budynek opięty przyporami o zmiennym profilu. Elewacje, z wyjątkiem wschodniej ściany prezbiterium, tynkowane. Fasada zamknięta wysokim, trójkątnym szczytem, trójosiowa. W osi środkowej kamienny, ostrołukowy portal. W osiach bocznych ostrołukowe okna. Narożniki ujęte modelowanymi w tynku lizenami oraz przyporami. Powyżej na ich osiach prostopadłościenne sterczyny zwieńczone krzyżami. Elewacja wschodnia o analogicznym układzie, ceglana, nietynkowana, ujęta skośnie ustawionymi przyporami, jednoosiowa. W osi szeroka, jednouskokowa przypora z kamienną płyciną mieszczącą krucyfiks w dolnej części i analogiczną, mniejszą z kamienną figurą św. Piotra na tle okna powyżej. Na ścianie szczytowej cegły ułożone w jodełkę, w górnej części ostrołukowa, uskokowa płycina. Na zwieńczeniu wyryty napis „RENO/VATUM / A(NNO) D(OMINI)/ 1928”. Elewacja północna z dobudowanymi na całej długości zakrystią, skarbczykiem i kaplicą. Elewacja południowa tynkowana, w części prezbiterium dwuosiowa; w narożniku pomiędzy prezbiterium a nawą niewielka kruchta. Do korpusu dobudowana kaplica – z tynkowanymi elewacjami o osiach podkreślonych lizenami, zróżnicowanymi kolorystycznie. Dach nad korpusem nawowym i prezbiterium dwuspadowy, nad zakrystią i skarbczykiem dachy pulpitowe – kryte dachówką. Kaplica południowa nakryta kopułą z lunetami i latarnią – kryta blachą. Wieżyczka na sygnaturkę o formach barokowych z latarnią.

Zarys problematyki artystycznej

W wyniku kolejnych pożarów, odbudów i remontów budynek kościoła utracił pierwotne cechy stylistyczne. Najstarsze fragmenty pochodzą z początków budowy i mają cechy budowli gotyckich. Należą do nich prostokątne, dwuprzęsłowe prezbiterium o sklepieniu krzyżowo-żebrowym i oddzielający je od nawy ostrołukowy łuk tęczowy. Zachowały się również portale o średniowiecznej formie – ostrołukowy do kaplicy północnej, czy portal do zakrystii zamknięty łukiem nadwieszonym. Niektóre późniejsze fragmenty, np. wschodnia i zachodnia elewacje, okna czy szkarpy starają się naśladować gotyckie formy. Tradycyjne elementy architektury bryły kościoła kontrastują z silnie odznaczającą się półokrągłą kaplicą Matki Boskiej Bolesnej wybudowaną w latach 1919-1932 według projektu Bogdana Tretera. Dobudowa nawiązująca do najlepszych nowożytnych wzorów kaplic centralnych, jest nakryta kopułą z okulusami i dekorowana polichromią za scenami z męczeństwa Chrystusa. Treter, znany autor willi w okolicach Krakowa – w Lanckoronie czy Krzeszowicach, schroniska na Jaworzynie, kościołów w Niegowici, Trzebuni i Węgłówce, zajmował się również wystrojem wnętrz i projektowaniem użytkowym. W latach 1931-1938 pełnił funkcję konserwatora zabytków w województwie krakowskim.
Warto wspomnieć, że wiele obiektów znajdujących się w kościele zostało wykonanych przez lokalnych rzemieślników i artystów. „Pietà” umieszczona na ołtarzu Matki Boskiej Bolesnej jest dziełem Jakuba Adamka, ołtarze boczne wyrzeźbione w białym kamieniu wyszły spod dłuta mieszkającego niedaleko Franciszka Łuczywo, zaś figurę Jezusa Ukrzyżowanego na wschodniej ścianie kościoła wykonał Antoni Komenda z Igołomi.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

W latach międzywojennych (1919-1932) przeprowadzono większe prace restauracyjne. W 1980 roku w kościele ułożono nową marmurową posadzkę. W 1988 roku konserwatorzy Paweł i Aleksander Mitkowie odnowili polichromię w nawie głównej oraz pokryli nową ściany prezbiterium. W 1999 roku odbyła się gruntowna odnowa i konserwacja zewnętrznych murów kościoła.

Streszczenie

Pierwotny kościół został ufundowany w 1223 roku przez Iwona Odrowąża, biskupa krakowskiego, obecny pochodzi w części z XV wieku, a jego najstarszym elementem jest prezbiterium pochodzące z drugiej połowy XIII wieku. Korpus był przekształcany w XIV, XV, XVII i na przełomie XVII i XVIII wieku. Od południa przylega do budynku kaplica z lat 1919- 932 według projektu architekta Bogdana Tretera. Sklepie korpusu i chór muzyczny zostały wybudowane po 1914 roku. Prócz prezbiterium najstarszymi elementami wystroju są gotyckie portale i obramienia okien. Wart uwagi jest ołtarz Matki Bożej Szkaplerznej z Dzieciątkiem Jezus z 1741 roku, złożony z fragmentów pochodzących z różnych epok oraz szereg epitafiów ufundowanych przez miejscowe rodziny.

Bibliografia