Iwo Odrowąż

Zawód
duchowny
Data urodzenia
1270
Miejsce urodzenia
Końskie w ziemi sandomierskiej
Imiona ojca i matki
Saul (Paweł)
Data sakry biskupiej
15 sierpnia 1218
Data śmierci
1229
Miejsce śmierci
Modena lub pobliskie Borgo
Autor opracowania
Emilia Karpacz
Tagi
biskup krakowski

Biogram

Przyszły biskup krakowski, Iwo Odrowąż przyszedł na świat około 1170-1180 roku, prawdopodobnie w Końskich w ziemi sandomierskiej, gdzie swoje gniazdo miała małopolska gałąź możnowładczego rodu Odrowążów. Jego ojciec nosił imię Saul (w późniejszej tradycji historiograficznej określano go niekiedy jako Pawła), a dziadem Iwona był Prędota Stary, po którym jego syn i wnuk odziedziczyli rozległe włości na Kujawach, w ziemi krakowskiej, sandomierskiej i sieradzkiej. Iwo odebrał wykształcenie godne jego znakomitego urodzenia – najpierw kształcił się w szkole katedralnej w Krakowie, a później wyjechał, by studiować na najlepszych europejskich uniwersytetach. Zanim jeszcze do tego doszło, był już kanonikiem katedry krakowskiej, a na dworze księcia Leszka Białego pełnił funkcję kanclerza. W 1207 roku uczestniczył w wyborze wybitnego intelektualisty, mistrza Wincentego Kadłubka na krakowski tron biskupi. Była to pierwsza w Krakowie wolna elekcja pasterza diecezji dokonana przez kapitułę. Podobno do zgody na taką formę wyboru biskupa namówił księcia Leszka właśnie Iwo Odrowąż. Wspierał również władcę w konflikcie z seniorem dynastii piastowskiej, księciem opolsko-raciborskim, Mieszkiem Plątonogim. Ten ostatni po uzyskaniu w 1210 roku od papieża bulli nakazującej bezwzględne przestrzeganie testamentu Bolesława Krzywoustego (przewidywał tron krakowski dla najstarszego przedstawiciela dynastii) opanował Kraków, zmarł jednak zaledwie kilka miesięcy później. Do Krakowa powrócił Leszek Biały. Zdaniem części badaczy przyczynił się do tego Iwo. Inni uważali, że przebywał już w tym czasie w Europie Zachodniej. Wyjechał na studia najpierw do północnej Italii. W tym okresie najstarsze w Europie studium generale w Bolonii przeniosło się czasowo do Vicenzy. Tam młody Odrowąż zgłębiał tajniki nauk prawniczych. Uniwersytet boloński słynął z najlepszego wydziału prawa, ale poziomem wydziału teologicznego prześcigała go wszechnica paryska i właśnie do Paryża udał się Iwo, by studiować teologię (wyjazdy te dzielił prawdopodobnie krótki okres spędzony na ziemiach polskich). Ani we Włoszech, ani we Francji nie uzyskał tytułu magistra. Trudno stwierdzić, kiedy dokładnie i jak długo przebywał za granicą. W związku z tym nie wiadomo, czy rzeczywiście miał przypisywany mu niekiedy udział w zaaranżowaniu małżeństwa węgierskiego królewicza Kolomana z córką księcia krakowskiego, Salomeą zawartego w 1214 roku. Kiedy w 1218 roku mistrz Wincenty Kadłubek ustąpił z biskupstwa krakowskiego, wykształcony Iwo, cieszący się poparciem księcia Leszka i arcybiskupa gnieźnieńskiego, Henryka Kietlicza, do tego przedstawiciel krakowskich elit możnowładczych, wydawał się doskonałym kandydatem na następcę odchodzącego pasterza. Warto wspomnieć, że był zwolennikiem reformy funkcjonowania polskiego Kościoła proponowanej przez arcybiskupa Kietlicza obejmującej objęcie immunitetem dóbr kościelnych, wyłączenie duchowieństwa spod jurysdykcji sądów świeckich, uzupełnianie kadr kościelnych bez ingerencji władców i wprowadzenie obowiązkowego celibatu dla wszystkich przedstawicieli stanu duchownego. Kapituła wybrała Iwona Odrowąża na nowego biskupa krakowskiego 15 sierpnia 1218. Metropolita gnieźnieński udzielił elektowi sakry, którą 28 września 1218 zatwierdził papież, Honoriusz III. Niedługo później doszło do niezwykłej sytuacji – 22 marca 1219 niespodziewania zmarł arcybiskup Kietlicz, a w listopadzie tego samego roku papież zadecydował o powierzeniu stanowiska metropolity gnieźnieńskiego Iwonowi Odrowążowi, który jednak poprosił o cofnięcie nominacji. Sytuacja w Wielkopolsce była w tym czasie trudna – trwał konflikt między potomkami Mieszka Starego. Iwon czuł się związany z możnowładztwem małopolskim i miał świadomość, że w Gnieźnie zabraknie mu politycznego zaplecza. Nie chciał zapewne również opuszczać znacznie ważniejszego ośrodka politycznego, jakim był Kraków. Papież przyjął rezygnację Iwona, a kapituła gnieźnieńska wybrała na metropolitę Wincentego z Czarnkowa, rekomendowanego zresztą także przez biskupa krakowskiego. Stolica Apostolska już nigdy nie próbowała nominować biskupa krakowskiego na arcybiskupstwo gnieźnieńskie. Być może także w Rzymie zrozumiano, że ten pozorny awans w hierarchii kościelnej oznaczał w rzeczywistości marginalizację, odsunięcie od centrum wydarzeń politycznych. Okazało się jednak, że rządy pasterskie w Krakowie w pewnym momencie przerosły siły Iwona, podobnie jak wcześniej mistrza Wincentego. W 1223 roku Odrowąż poprosił papieża o zwolnienie z obowiązków i, nie czekając na odpowiedź z Rzymu, udał się do klasztoru kanoników regularnych w Mstowie. Papież początkowo przyjął jego rezygnację, przywracając na krakowski tron biskupi mistrza Wincentego. Wkrótce jednak do Stolicy Apostolskiej dotarła wiadomość o śmierci dawnego pasterza diecezji oraz prośba od członków kapituły krakowskiej i innych polskich duchownych o zatrzymanie Iwona Odrowąża na tronie biskupim. Decyzją papieża hierarcha musiał powrócić do swoich obowiązków i pełnił je aż do śmierci w 1229 roku. Podczas swoich rządów pasterskich zrealizował fundację planowaną niegdyś przez biskupa Pełkę (poprzednika mistrza Wincentego) – sprowadził kanoników regularnych Świętego Ducha i powierzył ich pieczy założony przez siebie szpital w Prądniku Białym pod Krakowem. W 1222 roku na zaproszenie biskupa Odrowąża przybyli pod Wawel dominikanie, którym oddano kościół Świętej Trójcy, a w Kacicach koło Słomnik powstał z fundacji hierarchy konwent cysterski cztery lata później przeniesiony do Mogiły leżącej w dobrach podarowanych klasztorowi przez Iwona. Biskup hojnie obdarowywał nadaniami także inne klasztory – cysterskie w Sulejowie i Wąchocku oraz norbertańskie w Hebdowie i Imbramowicach, gdzie ksienią była rodzona siostra biskupa. W 1227 roku podczas synodu prowincji gnieźnieńskiej Iwonowi odmówiono pierwszeństwa przed innymi członkami episkopatu, które przysługiwało biskupom krakowskim na mocy bulli Urbana III z 1186 roku. Urażony Odrowąż doprowadził do zerwania obrad synodu. Stolica Apostolska potwierdziła wówczas przywileje krakowskich pasterzy, przypominając o metropolitalnych uprawnieniach biskupa krakowskiego Arona z czasów, gdy katedra gnieźnieńska pozostawała w ruinie po reakcji pogańskiej. Po tragicznej śmierci Leszka Białego zamordowanego na zjeździe w Gąsawie, Iwo wyjechał do Rzymu. Zofia Kozłowska-Budkowa wysunęła hipotezę, że jego podróż mogła wiązać się z planem przekonania Stolicy Apostolskiej do „przywrócenia” arcybiskupstwa w Krakowie. W Italii, na swoim dworze w Perugii Odrowąża podjął papież Grzegorz IX, którego krakowski hierarcha miał okazję poznać jeszcze w czasie paryskich studiów. Biskup zmarł nagle podczas podróży powrotnej do Krakowa. Śmierć znalazła go Modenie lub pobliskim Borgo w 1229 roku. Ciało Iwona Odrowąża zostało sprowadzone do stolicy diecezji przez Wincentego z Kielc, przeora krakowskiego konwentu dominikanów. Zmarły nie został pochowany w katedrze na Wawelu, lecz w dominikańskim kościele Świętej Trójcy. Ogromny jak na średniowieczne realia, liczący ponad 30 kodeksów prywatny księgozbiór biskupa został włączony do zbiorów biblioteki katedralnej.

Literatura

Prokop Krzysztof Rafał, Poczet biskupów krakowskich, Kraków 1999, s. 53-58.
Grodecki Roma, Iwo Odrowąż [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 10, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1962-1964, s. 190-192.

Jak cytować?

Emilia Karpacz, "Iwo Odrowąż", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/ludzie/iwo-odrowaz

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności