Kościół św. Jakuba Apostoła i św. Katarzyny Aleksandryjskiej

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Raciechowicach opisany był w aktach wizytacji z 1596 roku jako drewniany. Z wyposażenia wymieniono krucyfiks na łuku tęczowym, trzy ołtarze i drewnianą chrzcielnicę. W dokumentach z 1618 roku wskazano dodatkowo dzwonnicę z dwoma dzwonami, a w 1655 roku ambonę. Według akt wizytacji z 1665 roku na wyposażenie kościoła składały się krucyfiks na łuku tęczowym, chór muzyczny, ambona po lewej stronie, trzy ołtarze, w tym jeden boczny kolateralny oraz chrzcielnica kamienna na środku świątyni. Obecny kościół parafialny św. Jakuba Starszego i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Raciechowicach wybudowano w 1720 roku dzięki wsparciu finansowemu nieokreślonych dobroczyńców. W strukturze nowej budowli zachowano prezbiterium z poprzedniej świątyni, datowane na XVII wiek. W aktach wizytacji z 1730 roku wskazano, że kościół nie był jeszcze konsekrowany, miał kamienną posadzkę, nowe deskowanie, dzwonnicę, a wokół soboty. W skład wyposażenia wchodziły trzy ołtarze, główny z obrazem Najświętszej Marii Panny, prawy boczny św. Franciszka Serafickiego oraz lewy św. Sebastiana, chór muzyczny z organami o ośmiu głosach, marmurowa chrzcielnica, a w dzwonnicy znajdowały się dwa konfesjonały. Świątyni była konsekrowana przez Michała Kunickiego 1 listopada 1747. Dokładniejszy opis kościoła zawierają dokumenty wizytacyjne z 1748 roku. Według nich świątynia miała od zachodu dobudowaną wieżę-dzwonnicę oraz portyk, dach i więźba zostały uzupełnione, kościół miał wieżyczkę na sygnaturkę oraz cztery okna. Wewnątrz mieścił się nowy chór muzyczny ze zreperowanymi organami o nowych głosach, na łuku tęczowym krucyfiks, w jego prawej części zawieszona ambona, trzy konfesjonały oraz kamienna chrzcielnica z pokrywą z grupą Chrztu Chrystusa. Liczba ołtarzy w kościele powiększyła się o nowo erygowane retabulum Chrystusa Ukrzyżowanego. W 1779 roku Antoni i Ignacy Korneccy wykonali do kościoła nowe wyposażenie (ołtarz główny i dwa boczne). W latach 1899-1904 świątynia została gruntownie przebudowana. W ramach prac rozebrano wieżę, a w jej miejsce przedłużono nawę główną, natomiast od zachodu dobudowano kruchtę z pięterkiem dzwonowym. Na początku XX wieku została wykonana polichromia figuralno-ornamentalna wnętrza świątyni. Kościół był odnawiany w latach 1969, 1981 i 2003-2004.

Opis

Kościół drewniany o konstrukcji zrębowej, elewacje jednolite, szalowane pionowo z listwowaniem, kruchta zachodnia o konstrukcji słupowo-ramowej. Więźba dachowa drewniana, krokwiowa. Budynek na kamiennym podmurowaniu przesłoniętym daszkiem gontowym. Kościół orientowany, jednonawowy, nawa na rzucie prostokąta, prezbiterium węższe, zakończone trójbocznie. Do wschodniej ściany prezbiterium przylega Ogrójec na rzucie prostokąta, od północy piętrowa zakrystia na planie prostokąta. Do południowej ściany nawy przylega niewielka kruchta na rzucie prostokąta oraz ołtarz polowy, od zachodu kruchta na planie prostokąta z węższym pięterkiem dzwonnym. Wnętrze podzielone lizenami, nakryte pułapami deskowymi. Pomiędzy nawą a prezbiterium prostokątny otwór tęczowy o zaokrąglonych narożach. Parapet chóru muzycznego w zachodniej części nawy podparty przez dwie kolumny o stylizowanych kapitelach. Otwory drzwiowe o prostokątnym wykroju w północnej ścianie prezbiterium, południowej i zachodniej nawy. Posadzka z płyt ceramicznych. Elewacja frontowa jednoosiowa. Na osi wejście do kruchty z dwuskrzydłowymi drzwiami, nakryte osobnym daszkiem dwuspadowym. Na północnej i południowej ścianie kruchty i pięterka dzwonnego niewielkie okna. Kruchta nakryta daszkiem trójspadowym gontowym, dzwonnica dwuspadowym, z krzyżem w partii szczytu. W elewacji południowej cztery otwory okienne w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym i odcinkowym, dwa w nawie i dwa w prezbiterium, w elewacji północnej dwa analogiczne otwory okienne. Na ścianie północnej zachowany fragment dawnych sobót, zabudowany pionowymi deskami. Na ścianie wschodniej prezbiterium Ogrójec w formie kapliczki przesłoniętej daszkiem dwuspadowym. Nawa nakryta dachem gontowym, dwuspadowym, półszczytowym, prezbiterium osobnym dachem wielospadowym, zakrystia przesłonięta dachem przyczółkowym, kruchta dwuspadowym, a ołtarz polowy trójspadowym. Nad nawą od strony prezbiterium wznosi się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę z latarnią i hełmem cebulastym z kulą i krzyżem pokryta blachą.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Raciechowicach nawiązuje do tradycyjnego rozwiązania jednonawowego kościoła o szerszej nawie i węższym prezbiterium. Przybudowana pierwotnie do korpusu świątyni wieża-dzwonnica była znamienna dla XVIII wieku, choć występowała stosunkowo rzadko (por. Trzemeśnia). W tym okresie tradycyjny typ architektoniczny uległ zmianom konstrukcyjno-dekoracyjnym, nadającym mu cechy barokowe. Stosowaną dawniej jednolitą więźbę dachową rozbito na oddzielne konstrukcje dachów nad nawą i prezbiterium. Nowością dla tego typu świątyń była również wieżyczka na sygnaturkę, która obok wieży stała się dominującym akcentem wertykalnym. Obniżono dachy, rezygnując z ich strzelistości, na rzecz podwyższenia ścian, przez co nastąpiły zmiany w proporcji budynków. Pojawiły się wówczas nowe elementy wykończenia ścian, jak szalowanie listwowe nadające elewacjom światłocieniową fakturę. Przebudowa świątyni na przełomie XIX i XX wieku zatarła jej właściwą bryłę, gdyż poprzez przedłużenie nawy i likwidację fasady wieżowej, zmieniły się proporcje oraz akcenty. Przedłużanie korpusów kościołów drewnianych było jednym z najprostszych sposobów zwiększenia ich powierzchni, szczególnie popularnym w okresie czwartej ćwierci XIX wieku aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. Wiązało się jednak ze zniekształceniem form i proporcji, a zazwyczaj nisko jakościowa przebudowa konstrukcji budynku często wpływała na jej osłabienie.

Streszczenie

Obecny kościół parafialny św. Jakuba Starszego i św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Raciechowicach wybudowano w 1720 roku dzięki wsparciu finansowemu nieokreślonych dobroczyńców. W strukturze nowej budowli zachowano prezbiterium z poprzedniej świątyni, datowane na XVII wiek. Była ona konsekrowana przez Michała Kunickiego 1 listopada 1747. W latach 1899-1904 świątynia została gruntownie przebudowana. W ramach prac rozebrano wieżę, a w jej miejsce przedłużono nawę główną, natomiast od zachodu dobudowano kruchtę z pięterkiem dzwonowym. Kościół w Raciechowicach nawiązuje do tradycyjnego rozwiązania jednonawowego kościoła o szerszej nawie i węższym prezbiterium. Przybudowana pierwotnie do korpusu świątyni wieża-dzwonnica była znamienna dla XVIII wieku, choć występowała stosunkowo rzadko. Przebudowa świątyni na przełomie XIX i XX wieku zatarła jej właściwą bryłę, gdyż poprzez przedłużenie nawy i likwidację fasady wieżowej, zmieniły się proporcje i akcenty budynku.

Bibliografia