Kościół Przenajświętszej Trójcy

Dzieje zabytku

W aktach wizytacji biskupiej z 1598 roku zostały zapisane pierwsze wiadomości na temat wyglądu i wyposażenia kościoła w Krzywaczce. Była to niewielka, drewniana budowla pod wezwaniem Trójcy Świętej, w której znajdowały się wówczas trzy ołtarze. Z tamtego okresu zachowała się do naszych czasów niezwykle cenna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Podobny opis kościoła, jednakże zdecydowanie krótszy przedstawiono w aktach wizytacji z 1610 roku, a następnie w 1617 i 1644 roku. Dopiero w aktach wizytacji z 1703 roku pojawiły się wezwania ołtarzy. Wówczas w świątyni znajdowały się ołtarze: Świętej Trójcy, Najświętszej Panny Marii, Przenajświętszego [Imienia] Jezus oraz dwa ołtarze w kaplicy: św. Antoniego i św. Franciszka. W kolejnej wizytacji z z 1729 roku stan ołtarzy nie zmienił się. Jednakże w jednym z nich odnotowano obraz Przemienienia Pańskiego. W inwentarzu kościoła z 1891 roku opisano historię budowy drugiej świątyni w Krzywaczce, którą wystawił w 1785 roku ówczesny dziedzic i patron kościoła – Jan Nepomucen Korwin-Komecki. 18 października 1788 roku świątynię konsekrował biskup tarnowski Florian Amand Janowski. Był to kościół drewniany z wieżyczką na sygnaturkę oraz wieżą w fasadzie, kryty gontem z wejściem przez główne drzwi kościoła oraz przez zakrystię. Kościół wraz z zakrystią został pokryty polichromią w latach osiemdziesiątych XIX wieku z fundacji kolatora kościoła i dziedzica dóbr Wincentego Schmidta. W ołtarzu głównym, malowanym na biało znajdował się obraz Przemienienia Pańskiego oraz figury św. Piotra i św. Pawła Apostoła. W ołtarzu bocznym umieszczony był wizerunek Jezusa Ukrzyżowanego oraz obraz Serca Pana Jezusa. W drugim ołtarzu bocznym znajdowała się rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XV wieku. Oba były pomalowane na biało, wykonane w roku 1886. Ponadto w inwentarzu opisano dwa konfesjonały malowane na żółto oraz cztery konfesjonały, niemalowane, sprawione w 1887 roku. Również żółtego kolory były dwie ławy kolatorskie, umieszczone w prezbiterium oraz ławki w nawie kościoła. W inwentarzu zapisano również organy fundowane przez poprzedniego kolatora, kamienną chrzcielnicę oraz liczne paramenty liturgiczne.

Poprzednia świątynia w Krzywaczce była zbyt małą dla rosnącej liczby parafian. 27 czerwca 1911 położono kamień węgielny i rozpoczęto budowę nowego kościoła w stylu neogotyckim, według projektu Stefana Müllera z Krakowa, który sporządził go w 1909 roku. Budowlę wzniesiono na miejscu dawnego kościoła w latach 1911-1912 pod kierunkiem Bartłomieja Kowalczyka z Podsolic. 4 sierpnia 1912 kościół został poświęcony, a w 1924 roku świątynia została konsekrowana przez biskupa Anatola Nowaka. W 1930 roku powstał portal w fasadzie, zaprojektowany przez Jana Hołuja z Myślenic. W latach siedemdziesiątych XX wieku wnętrze zostało przemalowane na biało, przykrywając polichromię, która została wykonana po wybudowaniu kościoła. W tym czasie zdemontowano również zabytkową ambonę. Nie wiadomo co stało się z obrazami z poprzedniej świątyni. Korespondencja parafialna, znajdująca się obecnie w Archiwum Kurii Metropolitalnej przekazuje informację tylko o dwóch obrazach Chrystusa Ukrzyżowanego, które miały zostać oddane do Muzeum Narodowego w Krakowie. Z poprzedniej świątyni przeniesiono dwa ołtarze boczne. Ołtarz główny w kościele w Krzywaczce powstał w pracowni rzeźbiarskiej Władysława Druciaka w 1914 roku. Kontrakt na wykonanie dzieła artysta podpisał z ówczesnym proboszczem parafii Józefem Nowakiem w 1913 roku. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się na zasuwie wykonał malarz Szczurowski, a prace przy ołtarzu wykończył złotnik Józef Małek. Ołtarz jest wykonany w stylu neogotyckim, który nawiązywał do wzorów średniowiecznych – gotyckich, powielając dawne formy oraz ornamenty i komponując je w nową całość. W trójosiowym ołtarzu złożono elementy stosowane w architekturze gotyckiej, takie jak ażurowe wieżyczki zwieńczone pinaklami, dekorujące je kwiatony oraz żabki, łuki ostre, wimpergi, czy maswerki. Twórczość Druciaka określa się jako przykład historyzmu w rzeźbie sakralnej początku XX wieku. W niszy głównej ołtarza w Krzywaczce znajduje się płaskorzeźba Trójcy Świętej, która bezpośrednio nawiązuje do wezwania parafii, natomiast w niszach mniejszych figury: św. Jacka, św. Izydora, św. Ambrożego i św. Dominika, a w większych niszach świętych patronów Polski: św. Stanisława i św. Wojciecha, natomiast w zwieńczeniu figura św. Józefa z Dzieciątkiem. Ustawiony w kaplicy bocznej ołtarz również został wykonany w stylu neogotyckim w pierwszej ćwierci XX wieku. W polu środkowym znajduje się obraz św. Teresy z Lisieux. Ponadto w świątyni znajdują się jeszcze dwa ołtarze. W jednym z nich umieszczona jest niezwykle cenna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która powstała w latach dwudziestych lub trzydziestych XV wieku. Figura powstała na terenie Małopolski, co udowodniono w starszej literaturze i potwierdzono w nowszej, łącząc ją z rzeźbą z Jastrząbki Nowej z około 1440 roku, zaliczaną przez Henryka Mędrka do tzw. typu pilzneńskiego, a także do figury z Janowic. Dzięki informacjom uzyskanym podczas ostatniej konserwacji zabytku udało się przywrócić pierwotny wygląd rzeźby, która na przestrzeni wieków uległa licznym przekształceniom, zwłaszcza w zakresie formy. Odwiedzając świątynię w Krzywaczce warto również zwrócić uwagę na rokokowy baldachim procesyjny, który stanowi przykład jednego z niewielu zachowanym dzieł z tej gałęzi rzemiosła artystycznego, wykonanych z zasady z nietrwałych materiałów nie dochowały się w dużej ilości do naszych czasów. Baldachim ten powstał w trzeciej ćwierci XVIII wieku. Dzieło stanowi charakterystyczne połączenie bogato rzeźbionego, ażurowego stelażu, zdobionego ornamentem rocaille'owym z materiałowym podniebieniem oraz zawieszonymi bokami. Baldachim w Krzywaczce jest dodatkowo zdobiony na narożnikach czterema płomienistymi wazonami potęgującymi ekspresję dzieła. Okna w świątyni zdobią przeszklenia bordiurowe powstałe w 1912 roku. Według autorów „Korpusu witraży (…)” analogiczne przeszklenia wykonał szklarz Stanisław Wróblewski w kościele w Morawicy, co sugerowałoby jego autorstwo witraży w tutejszym kościele.

Opis

Kościół jest położony w centrum wsi, na południe od głównej drogi, na placu otoczonym płotem na kamiennej podmurówce. Wejście na plac kościelny prowadzi przez główną bramę od zachodu oraz drugą od północnego-wschodu. Kościół jest budowlą założoną na planie krzyża łacińskiego, murowaną, orientowaną z delikatnym odchyleniem ku południowi, jednonawową z transeptem, z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, przy którym od północy jest zakrystia z emporą, a od południa kaplica. Wnętrze nawy głównej artykułowe jest dwiema płytkimi wnękami, zakończonymi półkoliście, w których w górnej części umieszczone są trójdzielne okna z maswerkami i witrażami. W prezbiterium i kaplicy sklepienie krzyżowo-żebrowe, w nawie gwieździste bez żeber. Nawę od prezbiterium oraz ramion transeptu oddzielają półkoliście zamknięte arkady. Na ścianie arkady tęczowej napis: „CHWAŁA CI TRÓJCO ŚWIĘTA”. W ramionach transeptu pojedyncze okna prostokątne, zamknięte półkoliście. Kolejne dwa okna, lecz węższe znajdują się w prezbiterium.

Fasada dwukondygnacyjna z dostawioną wieżą na planie kwadratu. W dolnej kondygnacji fasada artykułowana parą pilastrów w narożach, podtrzymujących profilowany gzyms. Pośrodku główne wejście do kościoła zaakcentowane schodami i monumentalnym portalem z wimpergą i masywnymi kamiennymi węgarami. W górnej kondygnacji fasady uwidoczniona sylwetka wieży z każdej strony flankowana w narożach parą lizen podtrzymujących niepełne belkowanie i trójkątne przyczółki. Od frontu, po bokach wieży spływy wolutowe, w polu półkoliście zamknięte okno, a nad nim okrągłe. Na ścianach bocznych wieży analogiczne oculusy. Na szczycie wieży wysoka iglica. Pozostałe ściany kościoła artykułowe pilastrami, podtrzymującymi niepełne belkowanie zamknięte gzymsem podokapowym. Dach dwuspadowy, nakryty dachówką.

Zarys problematyki artystycznej

Architekt projektu kościoła Przenajświętszej Trójcy w Krzywaczce założył kościół na tradycyjnym planie krzyża greckiego z transeptem i prezbiterium zamkniętym trójbocznie oraz wieżą w fasadzie. Do bryły świątyni przy całkowitej dowolności w pojmowaniu panującego w tym czasie stylu „swojsko-narodowego” włączył też cechy eklektyzmu. Ponadto do ceglanych ścian kościoła autor wstawił elementy z białego kamienia przez co nawiązał do tzw. gotyku nadwiślańskiego, wykreowanego przez Jana Sasa-Zubrzyckiego.

Streszczenie

Ponieważ poprzednia świątynia w Krzywaczce była zbyt małą dla rosnącej liczby parafian, w dniu 27 czerwca 1911 roku położono kamień węgielny i rozpoczęto budowę nowego kościoła, w stylu neogotyckim według projektu Stefana Mullera. Został on wybudowany na miejscu starego drewnianego kościoła. W 1924 roku konsekrowany kościół został przez biskupa Anatola Nowaka. W latach siedemdziesiątych XX wieku wnętrze kościoła zostało przemalowane na biało, przykrywając polichromię, która została wykonana po wybudowaniu kościoła, zdemontowano również zabytkową ambonę. W 2006 roku po 95 latach na kościele został wymieniony przeciekający dach, a w jednej z kul wieńczących dach zostały umieszczone dokumenty związane z życiem parafii. Ołtarz główny w kościele w Krzywaczce powstał w pracowni rzeźbiarskiej Władysława Druciaka w 1914 roku. Kontrakt na wykonanie dzieła artysta podpisał z ówczesnym proboszczem parafii Józefem Nowakiem w 1913 roku. Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, znajdujący się na zasuwie wykonał malarz Szczurowski, a prace przy ołtarzu wykończył złotnik Józef Małek. Ołtarz jest wykonany w stylu neogotyckim, który nawiązywał do wzorów średniowiecznych – gotyckich, powielając dawne formy oraz ornamenty i komponując je w nową całość. W trójosiowym ołtarzu złożono elementy stosowane w architekturze gotyckiej, takie jak ażurowe wieżyczki zwieńczone pinaklami, dekorujące je kwiatony oraz żabki, łuki ostre, wimpergi, czy maswerki. Twórczość Druciaka określa się jako przykład historyzmu w rzeźbie sakralnej początku XX wieku. W niszy głównej ołtarza w Krzywaczce znajduje się płaskorzeźba Trójcy Świętej, która bezpośrednio nawiązuje do wezwania parafii, natomiast w niszach mniejszych figury: św. Jacka, św. Izydora, św. Ambrożego i św. Dominika, a w większych niszach świętych patronów Polski: św. Stanisława i św. Wojciecha, natomiast w zwieńczeniu figura św. Józefa z Dzieciątkiem. Ustawiony w kaplicy bocznej ołtarz również został wykonany w stylu neogotyckim w pierwszej ćwierci XX wieku. W polu środkowym znajduje się obraz św. Teresy z Lisieux. Ponadto w świątyni znajdują się jeszcze dwa ołtarze. W jednym z nich umieszczona jest niezwykle cenna rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, która powstała w latach dwudziestych lub trzydziestych XV wieku. Figura powstała na terenie Małopolski, co udowodniono w starszej literaturze i potwierdzono w nowszej, łącząc ją z rzeźbą z Jastrząbki Nowej z około 1440 roku, zaliczaną przez Henryka Mędrka do tzw. typu pilzneńskiego, a także do figury z Janowic. Dzięki informacjom uzyskanym podczas ostatniej konserwacji zabytku udało się przywrócić pierwotny wygląd rzeźby, która na przestrzeni wieków uległa licznym przekształceniom, zwłaszcza w zakresie formy. Odwiedzając świątynię w Krzywaczce warto również zwrócić uwagę na rokokowy baldachim procesyjny, który stanowi przykład jednego z niewielu zachowanym dzieł z tej gałęzi rzemiosła artystycznego, wykonanych z zasady z nietrwałych materiałów nie dochowały się w dużej ilości do naszych czasów. Baldachim ten powstał w trzeciej ćwierci XVIII wieku. Dzieło stanowi charakterystyczne połączenie bogato rzeźbionego, ażurowego stelażu, zdobionego ornamentem rocaille'owym z materiałowym podniebieniem oraz zawieszonymi bokami. Baldachim w Krzywaczce jest dodatkowo zdobiony na narożnikach czterema płomienistymi wazonami potęgującymi ekspresję dzieła.

Bibliografia