Najświętsze Serce Jezusa

Dzieje zabytku

Obraz namalował Antoni Stopa w 1886 roku.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta, zamknięty półkoliście z przedstawieniem Najświętszego Serca Jezusa. W centrum kompozycji ukazany Jezus w całej postaci, prawą ręką czyniący gest błogosławieństwa, lewą wskazujący na gorejące na piersi serce. Twarz podłużna z długim i wąskim nosem, delikatnie otwartymi ustami, okolona krótką brodą, rozdzieloną na dwa, małe pukle. Włosy długie, ciemnobrązowe, z przedziałkiem pośrodku, opadające na plecy i ramiona bujnymi falami. Jezus ubrany jest w długą, niebieską suknię oraz czerwony płaszcz o zielonej podszewce, na brzegu zdobiony ozdobną pasmanterią złożoną z rzędu złotych gwiazdek. Na dłoniach Jezus ma widoczne ślady męki, a na piersi gorejące serce, oplecione koroną cierniową, z zatkniętym u góry krzyżykiem, ukazane na tle promienistej glorii. Wokół głowy ma nimb krzyżowy wpisany w koło. W dolnej części kompozycji gęsto skłębione szaro-różowe chmury, w górnej niebieskie niebo o pastelowym odcieniu. Po prawej stronie obrazu, przy lewej nodze Jezusa sygnatura „Stopa / 1886”. Rama drewniana, profilowana i złocona.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz Najświętsze Serce Pana Jezusa znajdujący się w kościele w Krzywaczce powstał w 1886 roku w pracowni Antoniego Stopy (1849-1922), malarza z Ostrysza (koło Makowa Podhalańskiego). Artysta od 1872 roku studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierunkiem Jana Matejki. Jednak cztery lata później opuścił szkołę, a w 1881 roku został wydalony z Krakowa za propagowanie idei socjalistycznych. Osiadł w rodzinnym Makowie, gdzie utrzymywał się z malowania kościelnych polichromii (co najmniej kilkanaście) oraz obrazów o tematyce patriotyczno-religijnej. Ostatnią jego pracą była renowacja obrazu Matki Boskiej Makowskiej w kościele w Makowie Podhalańskim. Zmarł w 1922 roku. Omawiany obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa należy zatem do początkowej działalności artystycznej Stopy, na którą wpływ miał nauczyciel malarza – Jan Matejko. Jego obrazy religijne cechują się mocną głębią kolorów (zwłaszcza w partii szat) i ekspresją twarzy malowanych postaci o wyraźnie podkreślonych oczach, wpatrujących się często wprost na widza. W kościele w Krzywaczce znajdują się też dwa inne dzieła tego malarza: „Matka Boska z Dzieciątkiem” oraz „Chrystus Ukrzyżowany”. Zwłaszcza obraz ukrzyżowanego Chrystusa przejawia znaczną ekspresję ujęcia w wygiętej w bólu sylwetce Zbawiciela, ukazanego na tle mrocznego nieba. Ekscentryczny artysta podpisywał się na swoich obrazach w nietypowy i różnorodny sposób, jako: AS, As, Antoni Sygoń, Antoni Sygoń spod Babiej Góry, Biedni z Makowa, Boruta, Chłop spod Babiej Góry, Chłop ze wsi, Świtoniec, Jan Kwaśny, Jantek z Ostrysa, Jaźwiec, Kitaj, L. M., Leszczak, Walenty Sygoń, Ostrysiak, czy Racławiak. Zdarzało się również, że zamiast sygnatury malował na obrazie dodatkową stopę. Jednak na obrazach w Krzywaczce podpisał się w dość klasyczny sposób – inicjałami lub nazwiskiem oraz datą wykonania. Wszystkie trzy obrazy powstały w 1886 roku i posiadają ten sam kształt stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście o wymiarach odpowiadającym wnękom w ołtarzach bocznych. Dlatego można domniemywać, iż znajdowały się pierwotnie w nastawach ołtarzowych.

Omawianie dzieło przedstawia Najświętsze Serce Pana Jezusa, którego ikonografia rozwinęła się w czwartej ćwierci XVIII wieku, a w sztuce dewocyjnej w XIX i na początku XX wieku. Na teologiczne ujęcie i liturgiczny kształt nabożeństwa do Serca Pana Jezusa miały wpływ objawienia siostry Marii Alacoque ze Zgromadzenia Sióstr Wizytek. Porządek nabożeństwa zatwierdził papież Klemens XIII w 1765 roku. Wkrótce Pompeo Batoni, włoski malarz epoki baroku namalował obraz „Najświętsze Serce Jezusa” dla kościoła Il Gesù w Rzymie. Wizerunek ukazuje Jezusa w półpostaci, trzymającego w lewej ręce serce na dłoni, a prawą na nie wskazującego. Obraz stał się najczęściej reprodukowanym wzorem ujęcia tego tematu w sztuce. Na rozpowszechnienie wizerunku, zwłaszcza w sztuce dewocyjnej, miało wpływ wykorzystanie kompozycji jako ilustracji w wydanym w 1768 roku w Rzymie druku „Raccolta di ragionamenti in lode del Santissimo Cuor di Gesù” (rycina Giovaniego Antonia Faldoniego). Drugi obraz Batoniego o zbliżonej ikonografii, w którym Serce Jezusa goreje na tle jego piersi, a Jezus jedną ręką błogosławi, a drugą wskazuje na serce został w 1891 roku uznany za jedyne dopuszczalne przedstawienie tego tematu. Wkrótce wizerunek rozwinięty do pełnej postaci Chrystusa wiódł prym w rzeźbie i malarstwie dziewiętnasto- i dwudziestowiecznym. Kompozycja została również wykorzystana przez Antoniego Stopę na obrazie w Krzywaczce.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Drobne ubytki warstwy malarskiej, zabrudzenie powierzchni.

Streszczenie

Obraz Najświętsze Serce Pana Jezusa w kościele w Krzywaczce powstał w 1886 roku w pracowni Antoniego Stopy (1849-1922), malarza z Ostrysza (koło Makowa Podhalańskiego). Należy do początkowej działalności artystycznej Stopy, na którą wpływ miał jego nauczyciel ze Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie – Jan Matejko. W kościele w Krzywaczce znajdują się też dwa inne dzieła tego malarza: „Matka Boska z Dzieciątkiem” oraz „Chrystus Ukrzyżowany”. Wszystkie trzy obrazy powstały w 1886 roku i posiadają ten sam kształt stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście o wymiarach odpowiadających wnękom w ołtarzach bocznych.

Bibliografia