Matka Boska z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Rzeźba powstała w latach dwudziestych lub trzydziestych XV wieku. Dzięki informacjom uzyskanym podczas konserwacji zabytku wiadomo, że rzeźbę wykonano z jednego kawałka drewna lipowego, które przecięto, wydrążono i ponownie złączono sklejając kitem żywicznym. Powierzchnię pokryto gruntem kredowo-lipowym. Polichromię wykonano farbami temperowymi i temperowo-żywicznymi, natomiast płaszcz pokryto złotem płatkowym kładzionym na pulment. W ciągu wieków rzeźba uległa licznym zmianom w zakresie formy. Figurze Matki Boskiej odcięto głowę i ponownie ją przytwierdzono, zmieniając w ten sposób kąt ułożenia. Podczas tego zabiegu skrócono szyję o około 1,5 cm wysokości. Ponadto ścięto policzki i wyrzeźbiono niepoprawną formę uszu, które następnie skorygowano poprzez doklejenie ich bardziej z tyłu. Dodatkowo zmieniono kształt oczu, wymieniono koronę na barokową, dorzeźbiono ramiona, a także dosztukowano włosy, wymieniono prawą dłoń i berło i dokonano wielu innych drobnych zmian. Jeszcze większe przeobrażenia zaszły w rzeźbie Dzieciątka. Zmieniono formę postaci z pochylonej na wyprostowaną, przycięto policzki i wyrzeźbiono źrenice. Ponadto uzupełniono zniszczone elementy: czoło, ręce, nogi, które w późniejszych latach wzmacniano płótnem i gwoździami, dodatkowo przycięto głowę, aby osadzić na niej barokową koronę. Dodano także jabłko królewskie. Podczas konserwacji powrócono do pierwotnego wyglądu rzeźb. W związku z opisanymi powyższymi zmianami można przypuszczać, że jedynie układ szat dotrwał do naszych czasów w niezmienionej formie. Konserwację figury Matki Boskiej z Dzieciątkiem wykonali Beata Skalmierska i Wojciech Kurdziel przy współudziale Moniki Piotrowskiej w latach 2009-2010.

Opis

Rzeźba pełnoplastyczna, wolnostojąca, ukazująca Matkę Boską z Dzieciątkiem. Maria ustawiona frontalnie, w kontrapoście o sylwetce wygiętej na kształt litery „S”, z głową przechyloną na lewo. Na lewym ręku trzyma Dzieciątko i podtrzymuje dłonią płaszcz, w prawej dzierży berło. Twarz okrągła z wysokim czołem, drobnymi ustami i małymi oczami, o delikatnie zarysowanych łukach brwiowych. Włosy jasne, ułożone w skręcone pukle spływające na plecy. Madonna ubrana jest w czerwoną suknię, złoty płaszcz z ciemnogranatową podszewką spięty na piersi broszą w kształcie rombu oraz czarne buty. Na głowie ma założony beżowy welon spływający na ramiona i piersi oraz złotą koronę w typie otwartym, kameryzowaną. Draperia szat miękka o wyraźnie zaznaczonych, licznych fałdach misowych i kaskadowych. Dzieciątko ukazane w pozycji siedzącej, zwrócone w prawo, z nóżkami skrzyżowanymi, założonymi lewa na prawą. W lewej dłoni trzyma jabłko królewskie, a prawą podnosi do gestu błogosławieństwa. Twarz o dziecięcych rysach, z wysokim i wypukłym czołem, z delikatnie otwartymi ustami, okolona krótkimi i kędzierzawymi włosami. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała o delikatnych odcieniach szarości, płaszcz i atrybuty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Rzeźba powstała na terenie Małopolski, co udowodniono w starszej literaturze i potwierdzono w nowszej, łącząc ją z figurą z Jastrząbki Nowej z około 1440 roku, zaliczaną przez Henryka Mędrka do tzw. typu pilzneńskiego. Obie rzeźby łączy szereg podobnych motywów, m.in. ułożenie chusty w taki sposób, iż odsłania dekolt sukni spiętej broszą w kształcie rombu, a także jej karbowanie na brzegach. A jeszcze bardziej rzeźba podobna jest do figury z Janowic o równie podobnie kształtowanym motywie chusty. Ośrodkiem rzeźbiarskim, który jednak najbardziej wpłynął na styl rzeźby w Krzywaczce była Austria, gdzie podobne rozwiązania pojawiały się jeszcze w XIV wieku (np. rzeźba z kolumny międzyościeżowej w kościele św. Szczepana w Wiedniu lub figury w kolegiacie Cystersów w Heiligenkreutz oraz w kolegiacie w Klosterneuburg). Schemat ten był rozwijany w rzeźbach piętnastowiecznych, np. Matka Boska z Hofburgskapelle. Ponadto podobieństwo figury do takich rzeźb jak Madonna z Bad Aussee, Weildorf, Madonna ze zbiorów Pasetti w Wiedniu, Perchau, Inzersdorf wskazują poza genezą stylu na przesunięcie proponowanego dotąd przez Jacka Dębickiego datowania figury z połowy lat trzydziestych XV wieku na lata dwudzieste i trzydzieste XV wieku. Podobny układ figur pojawiał się również w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XV wieku, jednak zastosowane fałdy miały już nieco ostrzejsze kształty lub były bardziej zornamentalizowane.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry, rzeźba po konserwacji.

Streszczenie

Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem powstała w latach dwudziestych lub trzydziestych XV wieku. Figura powstała na terenie Małopolski, co udowodniono w starszej literaturze i potwierdzono w nowszej, łącząc ją z rzeźbą z Jastrząbki Nowej z około 1440 roku, zaliczaną przez Henryka Mędrka do tzw. typu pilzneńskiego, a także do figury z Janowic. Dzięki informacjom uzyskanym podczas ostatniej konserwacji zabytku udało się przywrócić pierwotny wygląd rzeźby, która na przestrzeni wieków uległa licznym przekształceniom, zwłaszcza w zakresie formy.

Bibliografia