Kościół Przemienienia Pańskiego w Radoczy

Dzieje zabytku

Pierwszy kościół w Radoczy wzmiankowany był w 1356 roku. Kolejny wybudowano w 1535 roku. Blisko trzy dekady później w 1568 roku jeden z ówczesnych właścicieli miejscowości dokonał konwersji na kalwinizm, zamieniając miejscową świątynię, która pozostawała pod jego kolatorską opieką na zbór kalwiński. Na początku XVI wieku wysłannik biskupi odnotował, że kościół wciąż pozostaje sprofanowany i pozbawiony plebana. W 1617 roku, choć wśród właścicieli miejscowości nie było już wówczas innowierców odnotowano zły stan kościoła, cmentarza i cmentarnej kostnicy. Dopiero w 1624 roku biskup Tomasz Oborski dokonał ponownej konsekracji świątyni. W aktach kolejnej wizytacji zapisano lepszy stan kościoła. Wyposażenie kościoła stanowiło wówczas trzy niekonsekrowane ołtarze z głównym pochodzącym z 1639 roku. W aktach wizytacji z 1729 roku opisano układ wnętrza i wezwania ołtarzy. W ołtarzu głównym znajdował się wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego, a w ołtarzach bocznych wizerunki św. Agnieszki, św. Klemensa (ówczesnego patrona parafii) oraz Matki Boskiej. Zapewne chodzi tu o otaczany wizerunkiem obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Obraz św. Klemensa zgodnie z zapisem następnej wizytacji z 1745 roku znajdował się już w ołtarzu głównym. Kościół ponownie został konsekrowany w 1663 roku przez sufragana Mikołaja Oborskiego. Świątynia została restaurowana w latach 1770-1804, a następnie w 1884 roku. W latach 1865-1870 wykonano ołtarz główny, w którym umieszczono obraz Przemienienia Pańskiego oraz Matki Boskiej Łaskawej. W 1882 roku Jędrzej Sikora wykonał do kościoła nową ambonę. W tym też roku sprowadzono do świątyni relikwiarz papieży męczenników św. Klemensa i św. Feliksa. Dwa lata później zakupiono do ołtarza bocznego obraz Serca Pana Jezusa oraz św. Józefa. W 1897 roku wystawiono na kościele sygnaturkę. Również i w XX wieku kościół wzbogacał się o nowe wyposażenie. W 1902 roku ksiądz Władysław Rychlik wraz ze swoim ojcem Janem Rychlikiem ufundowali nowy dzwon. W 1913 roku została powiększona wieża. W 1918 roku wykonano polichromię wnętrza. Po pierwszej wojnie światowej zakupiono do świątyni dwa nowe dzwony, pierwszy z napisem „Ave Maria” i drugi z napisem „Św. Władysławie módl się za nami”. Wkrótce jednak 1 czerwca 1940 roku dzwony zostały zarekwirowane przez Niemców. W latach 1924-2925 fundowano witraże medalionowe do okien prezbiterium i nawy, które zostały wykonane w pracowni Teodora Zajdzikowskiego. Witraże przedstawiają: Trójcę Świętą, św. Władysława, św. Franciszka, św. Stanisława Kostkę, św. Rozalię, św. Zofię i św. Ludwika.

Po wojnie, w 1948 roku nowy dzwon do kościoła zakupił Antoni Kuchta. Nadał mu imię św. Antoniego Padewskiego. Wobec znacznego zniszczenia kościoła w latach 1981-1985 odbudowano go prawie od podstaw według planu poprzedniej świątyni. W maju 1980 roku Julian Klimek z Krakowa wykonał projekt odnowy dolnej części wieży. 1 lipca 1980 roku przystąpiono do głównych prac remontowych w świątyni, które prowadzili majster Władysław Gawlak z Cyrkli oraz jego pomocnicy: Andrzej Gawlak, Andrzej Bafia, Wacław Okręglak i Andrzej Klejka. Ostatnie prace wykonano jeszcze w 1986 roku. Po rekonstrukcji kościoła i ostatecznej utracie substancji historycznej został wykreślony (z wyłączniem wieży) z rejestru zabytków. W latach dziewięćdziesiątych XX wieku wokół kościoła rozmieszczono 34 drewniane kapliczki. 31 października 1999 roku został ponownie konsekrowany, tym razem przez kardynała Franciszka Macharskiego.

Wewnątrz świątyni oprócz wspomnianych wcześniej ołtarzy i ambony znajdują się zabytkowe obrazy: Chrystusa Odkupiciela, Pietà z 1794 roku, czy św. Jan Nepomucen z XVIII wieku. Na cmentarzu przykościelnym jest również cenny klasycystyczny nagrobek Ignacego Żarnowieckiego, a w podziemiach kaplica z grobami ostatnich właścicieli Banasiów. Ponadto w kościele znajduje się prospekt organowy z drugiej połowy XVIII wieku i kilka krucyfiksów: z XVII, XVIII i XIX wieku.

Opis

Kościół Przemienienia Pańskiego w Radoczy usytuowany jest w centrum wsi na zachód od głównej drogi prowadzącej z Wadowic do Zatora. Teren przykościelny jest usytuowany na niewielkim wzniesieniu, otoczony drewnianym płotem. Główne wejście na plac przykościelny prowadzi przez bramę od strony zachodniej.

Kościół jest orientowany, drewniany o konstrukcji zrębowej z wieżą na słup, jednonawowy z krótszym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Przy prezbiterium od wschodu nowsza zakrystia murowana, od północy kaplica i składzik, przy nawie od południa kruchta. Wnętrze nakryte pułapem, w nawie z zaskrzynieniami. Ściana arkady tęczowej o wykroju prostokątnym ze ściętymi narożami. Do kościoła prowadzi główne wejście w wieży od strony północnej. Wnętrze świątyni oświetlają prostokątne okna od strony południowej. Dach o jednej kalenicy, kryty blachą, na środku drewniana sygnaturka, nakryta kopułką z latarnią. Od zachodu wieża w dolnej kondygnacji na planie prostokąta, ujęta po bokach daszkami; druga kondygnacja o ścianach pochyłych, pokryta gontem; trzecia kondygnacja prześwietlona prostokątnymi otworami okiennymi; wieża zakończona iglicą. Ściany na zewnątrz pokryte szalunkiem pionowym.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół odbudowany w latach 1981-1985, utracił pierwotny wygląd szesnastowiecznej architektury, jedynie w partii wieży zachowała się części oryginalne. Wieża nawiązuje do dawnego typu wykształconego jeszcze w XVII wieku na terenie Małopolski, czyli dzwonnicy dwukondygnacyjnej o ścianach pochyłych w kondygnacji dolnej, a pionowych w górnej, oddzielonych uskokiem. Forma wieży „izbicowej”, czyli z dodatkowym piętrem na dzwony, była niezwykle trwała w XVIII wieku. Wieże takie dobudowano do kościołów w Rabce, Krzeczowie (gm. Lubień), Skomielnej Białej, Zambrzycach, Ostrowsku, Łodygowicach i wolnostojące w Tomaszowie, Jordanowie, Łapczycy, Prandocinie i Porębie Spytkowskiej.

Streszczenie

Kościół Przemienienia Pańskiego w Radoczy został wybudowany w 1535 roku. Jednak wobec znacznego zniszczenia kościoła w latach 1981-1985 odbudowano go prawie od podstaw według planu poprzedniej świątyni. W maju 1980 roku Julian Klimek z Krakowa wykonał projekt odnowy dolnej części wieży. 1 lipca 1980 roku przystąpiono do głównych prac remontowych w świątyni, które prowadzili majster Władysław Gawlak z Cyrkli oraz jego pomocnicy: Andrzej Gawlak, Andrzej Bafia, Wacław Okręglak i Andrzej Klejka. Ostatnie prace wykonano jeszcze w 1986 roku. Po rekonstrukcji kościoła i ostatecznej utracie substancji historycznej obiekt został wykreślony (z wyłączniem wieży) z rejestru zabytków. Na wyposażenie świątyni składają się zabytki przeniesione ze starej budowli. W latach 1865-1870 wykonano ołtarz główny, w którym umieszczono obraz Przemienienia Pańskiego oraz Matki Boskiej Łaskawej. W 1882 roku Jędrzej Sikora wykonał do kościoła nową ambonę. W tym też roku sprowadzono do świątyni relikwiarz papieży męczenników św. Klemensa i św. Feliksa. Dwa lata później zakupiono do ołtarza bocznego obraz Serca Pana Jezusa oraz św. Józefa. W 1897 roku wystawiono na kościele sygnaturkę. W latach 1924-1925 fundowano witraże medalionowe do okien prezbiterium i nawy, które zostały wykonane w pracowni Teodora Zajdzikowskiego. Witraże przedstawiają: Trójcę Świętą, św. Władysława, św. Franciszka, św. Stanisława Kostkę, św. Rozalię, św. Zofię i św. Ludwika. Wewnątrz świątyni oprócz wspomnianych wcześniej ołtarzy i ambony znajdują się zabytkowe obrazy: Chrystusa Odkupiciela, Pieta z 1794 roku, czy św. Jan Nepomucen z XVIII wieku. Na cmentarzu przykościelnym jest również cenny klasycystyczny nagrobek Ignacego Żarnowieckiego, a w podziemiach kaplica z grobami ostatnich właścicieli Banasiów. Ponadto w kościele znajduje się prospekt organowy z drugiej połowy XVIII wieku i kilka krucyfiksów: z XVII wieku, drugiej połowy XVIII wieku, XVIII i dwa z XIX wieku.

Bibliografia