Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Czworoboczny obraz z przedstawieniem św. Jana Nepomucena przynależy do dekoracji zaplecka stalli ustawionych przy północnej ścianie prezbiterium kościoła w Niepołomicach. Stalle zostały wykonane w 1766 roku, o czym informuje napis na ich boku.

Opis

Obraz ze św. Janem Nepomucenem został ujęty profilowaną, złoconą ramą z uszakami. Święty został przedstawiony na tle brunatnej ściany we wnętrzu pomieszczenia frontalnie w całej postaci z głową nieznacznie ujętą w trzech czwartych w lewo. Jan Nepomucen stoi na trójstopniowym podwyższeniu przypominającym fantazyjne, dwubarwne schody. Jest to starszy mężczyzna o pociągłej twarzy z siwym zarostem i włosami wysuwającymi się spod kapłańskiego biretu. Rumianą twarz charakteryzują wydatny nos oraz usta. Święty ubrany jest w czarną sutannę z białą koloratką w formie kołnierzyka, sięgającą kolan komżę obszytą u spodu koronką oraz kanonicką białoszarawą almucję z zaznaczonymi ogonkami popielic. Na głowie ma biret, ponad którym widać zaznaczony złotą kreską nimb talerzowy. W lekko ugiętej lewej ręce trzyma ukazany pod kątem drewniany, rzeźbiony i naturalistycznie polichromowany krucyfiks, który u dołu podtrzymuje prawą dłonią. O prawe ramię trzyma opartą srebrzystobiałą palmę męczeństwa. Za postacią po lewej stronie kompozycji wyobrażono scenę spowiedzi królowej Zofii, żony Wacława IV. Spowiedź ma miejsce w dwudzielnym konfesjonale utworzonym z dwóch połączonych arkad. Z lewej strony siedzi św. Jan Nepomucen w birecie, komży i sutannie, z drugiej klęczy królowa Zofia w koronie na głowie, ubrana w bladoczerwoną i ochrową suknię. W głębi z prawej strony kompozycji ukazano męczeństwo św. Jana Nepomucena. Widoczny jest trójprzęsłowy most wsparty na arkadach, z którego czterech oprawców zrzuca do Wełtawy Jana ubranego w czarną sutannę. Z prawej strony most rozpoczyna brama mostowa w formie domku nakrytego dachem siodłowym z półokrągłą bramą. W górnym, lewym rogu obrazu widać fragment szarobiałej draperii. Pod obrazem umieszczono napis czarny, majuskułowy „S(ANCTUS) IOANNES NEPOMUCENUS”. Natomiast poniżej na płycinie stalli w prostokątnym, profilowanym obramieniu widoczna jest druga inskrypcja: „JUSTORUM ANIMAE IN MANU DEI SUNT”.

Zarys problematyki artystycznej

Kanonizowany w 1729 roku przez papieża Benedykta XIII św. Jan Nepomucen (ok. 1350-1393) był jednym z najbardziej popularnych świętych w Środkowej Europie w XVIII i XIX wieku. Czczono go przede wszystkim jako patrona dobrej spowiedzi świętej oraz opiekuna chroniącego przed powodziami. Jego kult szczególnie propagowali jezuici. Na obrazie w Niepołomicach św. Jan Nepomucen został przedstawiony z tradycyjnymi atrybutami – krzyżem i palmą męczeństwa. Także jego kanonicki strój jest charakterystyczny dla wszystkich przedstawień. Podobnie często św. Jana Nepomucena wyobrażano w kontekście sceny spowiedzi królowej Zofii oraz sceny jego męczeństwa. Postać świętego na niepołomickim przedstawieniu jest wzorowana na spopularyzowanej przez grafikę brązowej statui św. Jana Nepomucena, autorstwa Jana Brokoffa i Wolfganga Hieronima Heroldta z 1683 roku, ustawionej na Moście Karola w Pradze. Z kolei scenę męczeństwa można połączyć z kompozycją wykorzystaną przez Lorenza Mattielliego w rzeźbie w kościele Sankt Peter w Wiedniu z 1729 roku. To, co wyróżnia obraz z Niepołomic, to brak pięciu gwiazd w nimbie otaczającym głowę św. Jana Nepomucena, co czytelnie odróżnia go od innych świętych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Nieznaczne przetarcia warstwy malarskiej. Obraz przemalowany. Widoczne pęknięcie deski przez środek przedstawienia. W ramach pełnej konserwacji w 1978 roku Karol Pustelnik usunął przemalówki, uzupełnił grunty i ubytki warstwy malarskiej oraz rawerniksował lico obrazu.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, Rocznik Krakowski, 30 (1938), s. 103-104;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 52;
T. Adamek, Św. Jan Nepomucen i jego relikwiarz na Jasnej Górze, „Studia Claromontana”, 3 (1982), s. 371-380;
J. von Herzogenberg, Johannes von Nepomuk, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, Bd. 7, Ikonographie der Helligen. Innozenz bis Melchisedech, Hrsg. E. Kirschbaum, Rom-Freiburg-Basel-Vien 1994, kol. 153-157;
K. Kuźmak, M. Jacniacka, Jan Nepomucen, [w:] Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus i inn., Lublin 1997, kol. 812-814.

Streszczenie

Na obrazie w Niepołomicach z 1766 roku św. Jan Nepomucen został przedstawiony z tradycyjnymi atrybutami – krzyżem i palmą męczeństwa. Także jego kanonicki strój jest charakterystyczny dla wszystkich przedstawień. To, co wyróżnia obraz z Niepołomic, to brak pięciu gwiazd w nimbie otaczającym głowę św. Jana Nepomucena, co odróżnia go od innych świętych. Postać świętego na niepołomickim przedstawieniu jest wzorowana na spopularyzowanej przez grafikę brązowej statui św. Jana Nepomucena, autorstwa Jana Brokoffa i Wolfganga Hieronima Heroldta z 1683 roku, ustawionej na Moście Karola w Pradze.