Ołtarz w kaplicy Matki Boskiej Bolesnej

Dzieje zabytku

Ołtarz powstał wkrótce po wybudowaniu kaplicy Matki Boskiej Bolesnej, czyli około 1728 roku. Pierwotnie w polu głównym umieszczona była rzeźbiona Pieta, która obecnie znajduje się na ołtarzu głównym. O ołtarzu w kaplicy bocznej w kościele w Orawce wspominali Halina Pieńkowska i Tadeusz Staich, wędrujący po terenie Spisza w latach pięćdziesiątych XX wieku: „Ołtarz zapełniony jest ornamentyką barokową, splotami rzeźbionych akantów, ludowymi postaciami świętych, o wybałuszonych oczach. Szaty ich są drobno fałdowane, a dalekie echa gotyckie widoczne w kontrapoście i płynnym ruchu. Figury białych aniołów o grubych, chłopskich rysach twarzy – pozbawione wyrazu – przygniatają swoją wielkością”.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, dwukondygnacyjna, na cokole z bramkami. Ołtarz prostopadłościenny, drewniany; mensa drewniana. Antepedium w formie leżącego prostokąta, ujęte z trzech stron listwą o złoconym profilu, w centrum malowany złotem monogram maryjny. Tabernakulum w formie skrzynki o wklęsło-wypukłym wykroju, ustawione na profilowanym cokole, flankowane czterema kolumienkami o marmoryzowanych na niebiesko trzonach, podtrzymującymi niepełne belkowanie i wydatny gzyms. Ścianki boczne dekorowane prostokątnymi, marmoryzowanymi na niebiesko płycinami w złoconych ramach. Drzwiczki w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym; w polu krucyfiks osadzony na wolutowej podstawie, od której odchodzą dwie gałązki akantu. Po bokach drzwiczek dwie wici roślinne. Tabernakulum flankują ustawione dwie figury aniołów.
Pierwsza kondygnacja retabulum ustawiona na cokole, ujęta parą filarów i stojących przed nimi, ustawionymi pod kątem kolumnami o kapitelach korynckich, dźwigających pełne belkowanie z wydatnym gzymsem. W polu środkowym rama w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego trzema bokami z ośmioboku, dekorowana kampanulami, ujęta festonami z kampanulami, kwiatami i owocami. W polu obrazowym krucyfiks ukazany na malowanym tle Golgoty. Po bokach tabernakulum ustawione dwie figury: św. Jana Ewangelisty po lewej i św. Łukasza po prawej stronie.
Pośrodku belkowania zawieszone duże serce przebite sześcioma mieczami. Po jego bokach dwie rzeźby aniołków. Na gzymsie, na osi kolumny po prawej stronie ustawiona jest rzeźba św. Weroniki, a przed nią siedzący aniołek z trzema gwoździami w dłoni. Po lewej stronie św. Maria Magdalena, a przed nią aniołek z młotkiem w dłoni.
Druga kondygnacja jest węższa, ujęta parą pilastrów i parą dostawionych pod kątem kolumn o kapitelach kompozytowych, dźwigających imposty. Cokoły kolumn i imposty ozdobione są z każdej strony uskrzydlonymi główkami aniołków. W polu rama w kształcie stojącego prostokąta o ściętych narożach, zdobiona ornamentem roślinnym, ujęta ornamentem z akantu i karbowanej wstęgi. Pośrodku promienista gloria z rzeźbioną gołębicą Ducha Świętego na tle obłoków. Całość zwieńczona drugą promienistą glorią z półpostacią Boga Ojca na tle obłoków. Po bokach na osi podpór siedzą dwie rzeźby aniołków. Obie kondygnacje ujęte są uszami utworzonymi z akantu i karbowanej wstęgi.
Bramki z przejściami w formie stojącego prostokąta o ściętych górnych narożach, zamknięte wydatnym gzymsem dźwiganym przez fragmenty pilastrów, na ich osi przerwany trójkątny przyczółek, zdobiony akantem. Przejścia flankowane figurami aniołów z arma Christi, nad bramkami figury proroków.
Struktura polichromowana na biało, ornamentyka i detale architektoniczne złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny w kaplicy Matki Boskiej Bolesnej powstał około 1728 roku w stylu barokowym. Reprezentuje typ dwukondygnacyjnej, jednoosiowej nastawy, zwieńczonej dużą promienistą glorią, adekwatnie do czasu powstania. Niestety nieznana jest atrybucja rzeźb umieszczonych na ołtarzu o prowincjonalnym charakterze wykonania. Ikonografia ołtarza w całości poświęcona jest tematyce pasyjnej, którą prezentuje przede wszystkim krucyfiks umieszczony w polu głównym (pierwotnie też rzeźba Piety), rzeźby aniołów i aniołków z arma Christi w dłoniach, a także święci związani z męką Pańską, tj. św. Maria Magdalena i św. Weronika czy kapłan Melchizedek, będący prefiguracją Chrystusa. Do wezwania kaplicy – Matki Boskiej Bolesnej odnosi się zwłaszcza serce umieszczone w partii belkowania, przebite siedmioma mieczami (obecnie sześcioma – jeden niezachowany).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz powstał wkrótce po wybudowaniu kaplicy Matki Boskiej Bolesnej, czyli około 1728 roku. Pierwotnie w polu głównym umieszczona była rzeźbiona Pieta, która obecnie znajduje się na ołtarzu głównym. Niestety nieznana jest atrybucja rzeźb umieszczonych na ołtarzu o prowincjonalnym charakterze wykonania. Ikonografia ołtarza w całości poświęcona jest tematyce pasyjnej, którą prezentuje przede wszystkim krucyfiks umieszczony w polu głównym (pierwotnie też rzeźba Piety), a także rzeźby aniołów i aniołków z arma Christi w dłoniach, święci związani z męką Pańską, tj. św. Maria Magdalena i św. Weronika. Do wezwania kaplicy – Matki Boskiej Bolesnej odnosi się serce umieszczone w partii belkowania, przebite mieczami.

Bibliografia