Ołtarz główny św. Grzegorza

Dzieje zabytku

Ołtarz ufundowany po potopie szwedzkim, w ramach modernizacji wnętrza świątyni jako ołtarz główny, od początku umieszczony przy ścianie wschodniej prezbiterium; kilkakrotnie odnawiany i konserwowany, m.in. po 1874, przed 1928, prace konserwatorskie 1953-1954 J. Dutkiewicz, M. Makarewicz, w 1964 oraz w l. 80-tych XX w. i ok. 2005 K. Kozieł.

Opis

Ołtarz architektoniczny, na wysokim cokole, jednokondygnacyjny, trójosiowy, ze zwieńczeniem; osie wyznaczone umieszczonymi na wysokich cokołach kolumnami o kapitelach kompozytowych, podtrzymującymi występujące nad podporami uproszczone belkowanie i gzyms, ponad nimi trójkątny, przerywany przyczółek. W strefie dolnej, w osiach skrajnych, po bokach mensy bramki zamknięte półkoliście, służące do obejścia ołtarza. Mensa prostopadłościenna, o profilowanym obramieniu antependium i z profilowanymi prostokątnymi płycinami na bokach. Powyżej, w pierwszej kondygnacji, w osiach skrajnych nisze zamknięte łukiem półkolistym z konchami muszlowymi, w osi środkowej prostokątna wnęka na obraz ołtarzowy. Płyciny na cokołach, powyżej półkolistych wnęk oraz na predelli ażurowe, w kształcie prostokąta z uszakami. Zwieńczenie jednoosiowe, flankowane kolumienkami o kapitelach kompozytowych, z występującym nad podporami belkowaniem i gzymsem oraz półkolistym przerywanym przyczółkiem. W polu środkowym owalna profilowana nisza na obraz, ponad którą w szczycie ołtarza gloria promienista. Nastawa flankowana uszakami w z motywów ornamentu małżowinowo-chrząstkowego. Belkowanie, profilowane, prostokątne pole na obraz, predella oraz płyciny na cokołach i powyżej półkolistych wnęk, wypełnione ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. Powyżej bramek w części cokołowej podwieszone girlandy. W zwieńczeniu małżowinowo-chrząstkowe uszaki oraz płyciny wypełnione ornamentem małżowinowo-chrząstkowym. W narożach stylizowane liście. Profilowana wnęka na obraz w zwieńczeniu wypełniona lilijkami. Kolumny, gzymsy i profilowania otworów złocone. Gloria promienista z puttami oraz Okiem Opatrzności na tle trójkąta równobocznego. Antepedium ozdobione romboidalną siatką, w narożach wstęga regencyjna przechodząca w akant. Pośrodku litery IHS w glorii promienistej. W płycinach na cokołach i powyżej wnęk główki puttów. W niszach rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława. W centralnym polu obraz z przedstawieniem św. Grzegorza Wielkiego, w zwieńczeniu Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Na przerywanym przyczółku nastawy rzeźby aniołów. Rzeźba anioła po lewej stronie, pełna, całopostaciowa. Anioł ukazany w pozycji półleżącej, w trzech czwartych, z lewą nogą wysuniętą i wzniesioną głową. Ręce ugięte w łokciach i uniesione. Twarz pociągła, włosy ciemne, kręcone, sięgające do ramion i odsłaniające uszy. Anioł odziany jest w długą, złotą suknię, z podwiniętymi rękawami i odsłaniającą lewą nogę. Fałdy głęboko rzeźbione, na kształt litery V i pionowych rurek.Rzeźba anioła po prawej, pełna, całopostaciowa. Anioł ukazany w pozycji półleżącej, w trzech czwartych, z lewą nogą wysuniętą i wzniesioną głową. Lewa ręka ugięta w łokciu i ułożona na piersi, prawa wyprostowana. Twarz pociągła, włosy ciemne, kręcone, sięgające do ramion i odsłaniające uszy. Anioł ubrany w długą, złotą suknię, z podwiniętymi rękawami i odsłaniającą lewą nogę. Fałdy głęboko rzeźbione, na kształt litery V i pionowych rurek.

Zarys problematyki artystycznej

Wczesnobarokowe architektoniczne retabulum o typowej dla tamtego czasu budowie oraz programie ikonograficznym odpowiadającym wezwaniu świątyni i kultowi głównych świętych Polski. Pierwotnie nastawa pomalowana na czarno, ze złoceniami. Jako materiał porównawczy wskazać można m.in. ołtarz główny w kościele Bożego Miłosierdzia w Krakowie o analogicznej kompozycji i zbliżonym charakterze stylowym ornamentu, datowany na czas po roku 1665 (Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. IV, cz. VII, s. 51, fig. 56).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

bardzo dobry, brak widocznych ubytków; anioł na lewym naczółku: stan zachowania bardzo dobry, brak widocznych ubytków; anioł na prawym naczółku: stan zachowania bardzo dobry, brak widocznych ubytków

Bibliografia