Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Ołtarz główny odnotowano w aktach wizytacji biskupiej z 1727 roku, jako „nowy”, następnie wzmiankowano go w aktach wizytacji z 1765 roku. Pierwotnie w polu głównym ołtarza znajdował się obraz św. Katarzyny, autorstwa Franciszka Lekszyckiego, który jak opisano w inwentarzu kościoła z 1785 roku ozdobiony był srebrną sukienką „z jedenastoma szlachetnymi kamieniami czeskimi”, a także srebrnymi: mieczem, kołem męczeńskim, gałązkami palmy oraz 193 perłami. W opisie ołtarza pochodzącym z tego okresu (1761) odnotowano: „na głównym ołtarzu 2 duże anioły srebrzane, złocone z postumentami malowanymi, na których aniołach słupy ołtarzowe wsparte, aniołów małych 4. I było drzwi na obchodzenie ołtarza dwoje malowanych, zaś ponad obrazem św. Katarzyny, obraz św. Jakuba”.

Obecny ołtarz został jednak silnie przekształcony w XIX wieku, m.in. zmieniono kolumny, które pierwotnie podtrzymywane były przez figury aniołów. Podczas tej renowacji ksiądz Michał Wawrzynowski, ówczesny proboszcz parafii, postanowił również wykonać konserwację obrazu św. Katarzyny. Zadanie to zlecił Władysławowi Rossowskiemu w 1892 roku. Malarz uznał jednak, że naprawa starego płótna jest „niemożebna” i zdecydował się wykonać kopię dzieła barokowego mistrza. Oryginał przekazano do schroniska Lubomirskich w Krakowie. Obecnie obraz św. Katarzyny Władysława Rossowskiego stanowi zasłonę dla grupy Ukrzyżowania, złożonej ze złoconych, barokowych figur Jezusa na krzyżu, Marii i św. Jana Ewangelisty. Drugą zasłoną ołtarza jest obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa w widzeniu św. Małgorzaty Marii Alacoque. Trzecią, najnowszą – obraz papieża Jana Pawła II, pędzla Igora Twardochleba (Twierdokchliba), ukraińskiego malarza z Niedzicy.

Obrazy w nastawie ołtarzowej były wielokrotnie zmienianie. Prawdopodobnie na zasuwie znajdował się też obraz „Jezu Ufam Tobie” z fundacji rodziny Wallnerów (obecnie w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa). W głównym ołtarzu była również umieszczona przez pewien czas figura Matki Boskiej Fatimskiej, przeniesiona do kościoła w Pawłowie. Podczas podróży archeologicznej w 1850 roku Józef Łepkowski i Józef Jerzmanowski w ołtarzu wielkim na tle Chrystusa Ukrzyżowanego widzieli malowidło z postacią klęczącego proboszcza Stanisława Zamojskiego z dopiskiem: „ks. Szymon Zamoyski dziekan y pleban nowotarski, 1795 r. restaur”.

Ołtarz był wielokrotnie poddany renowacjom ze względu na zły stan techniczny (w 1921 roku ołtarz główny był w tak złym stanie, że podczas mszy świętej spadł z niego aniołek). Ostatnią konserwację ołtarza zakończono w 1992 roku. Tabernakulum jest nowe, pochodzi z 1982 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa z bramkami, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem; na podwójnym cokole, zryzalitowanym w narożach. Ołtarz murowany, prostopadłościenny, w drewnianej obudowie; mensa drewniana. Antepedium proste, w formie leżącego prostokąta, obwiedzione profilowaną, złoconą ramą, w polu marmoryzowane. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki o ściętych narożach z przodu, obite fakturowaną blachą zdobioną literami alfa i omega; w trójosiowej, drewnianej obudowie. Nad tabernakulum tron wystawienia w formie obrotowej niszy, z jednej strony zakończonej u góry wieńcem utworzonym z kwiatów i muszli, ujętej ramą utworzoną z wieńca laurowego, z glorią promienistą w polu i medalionem z napisem: „ŚWIĘTY, ŚWIETY, ŚWIĘTY”. Z drugiej strony przypominającą kaplicę kopułową z niszą z krucyfiksem, ujętą przez pilastry zdobione kampanulami; kopuła z płaskorzeźbionym przedstawieniem krzewu winnego grona i pęków zbóż. Osie boczne w formie aediculi flankowanych przez parę kolumienek, ustawionych na cokołach, dźwigających belkowanie. W prawej osi ustawiona niewielka figurka Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Struktura ujęta uszami utworzonymi z liści akantu.

Retabulum flankowane parą zdwojonych półfilarów, dźwigających pełne belkowanie z silnie wysuniętym gzymsem, nad polem głównym wyłamujące się w formę łuku odcinkowego oraz przerwany wolutowy przyczółek. Na osi podpór ustawione są pod kątem imposty, podtrzymywane przez płaskie muszle. W polu głównym kondygnacji obraz z przedstawieniem św. Katarzyny Aleksandryjskiej w prostokątnej, profilowanej ramie zamknięty łukiem półkolistym nadwieszonym, flankowany parą pilastrów o kapitelach kompozytowych i skręconych oraz spłaszczonych trzonach. Obraz ten stanowi zasuwę dla grupy Ukrzyżowania. Na kolejnych zasuwach obrazy: Najświętszego Serca Pana Jezusa w widzeniu św. Małgorzaty Marii Alacoque oraz papieża Jana Pawła II.
Cokoły dekorowane są płycinami z liśćmi akantu. Kondygnacja ujęta jest uszami utworzonymi z liści akantu i stylizowanej muszli. Trzony filarów zdobione są stylizowanymi kampanulami, a fryz dekorowany płycinami utworzonymi z liści akantu. Nad polem głównym zawieszone są cztery uskrzydlone główki anielskie pośród obłoków.

Zwieńczenie w formie stojącego prostokąta, ujęte parą lizen, zamknięte gzymsem i szczytem z krzyżem. W polu obraz w formie owalu z przedstawieniem św. Jakuba z Matką Boską z Pilar. Pole zwieńczenia ujęte jest spływami utworzonymi z liści akantu, wstęgi i rozetek kwiatowych; lizeny dekorowane kampanulami; w narożach pola dekoracja roślinna. Szczyt utworzony z krzyża ujętego spływami wolutowymi o wstędze przechodzącej w akant z dwiema rozetami kwiatowymi. Na przerwanym przyczółku siedzi para aniołków. Po bokach ołtarza bramki ujęte parami pilastrów na cokołach, podtrzymującymi belkowanie oraz przerwany przyczółek z cokołem pośrodku z figurami aniołów. Drzwi bramek w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z płyciną zamkniętą łukiem półkolistym nadwieszonym w polu.
Struktura marmoryzowana w kolorze niebieskim, filary bladoróżowym; profile i ornamentyka złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny w kościele w Nowym Targu powstał zapewne w pierwszej ćwierci XVIII wieku (w aktach wizytacji z 1728 roku odnotowano go jako „nowy”. Reprezentuje typ aediculowy, czyli jednoosiowej nastawy z bramkami, ujętej parą podpór dźwigających belkowanie ze zwieńczeniem. Stanowi przykład jednego z najbardziej popularnych typów retabulum w XVIII wieku w Europie. Ołtarz ozdobiony jest różnorodną ornamentyką, w większości pochodzącą z jego dziewiętnastowiecznych przekształceń. Na szczególną uwagę w wystroju ołtarza zasługuje obraz św. Katarzyny Aleksandryjskiej Władysława Rossowskiego. Autor dzieła nawiązując do oryginału autorstwa Franciszka Lekszyckiego, wykonał obraz w konwencji barokowego malarstwa religijnego. Rossowski urodził się w 1857 roku w Monasterzyskach koło Buczacza, zmarł w 1923 roku we Lwowie. Studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie pod kierownictwem Jana Matejki. W 1881 roku otrzymał stypendia cesarskie i rządowe na studia w akademii monachijskiej oraz w Dreźnie i w Paryżu. W Krakowie osiedlił się w 1883 roku. W latach 1885-1892 pełnił funkcję profesora rysunku i malarstwa na Wyższych Kursach dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego w Krakowie. Działalność artysty przerwała nieuleczalna choroba w 1919 roku. Silny wpływ na twórczość malarza wywarł Jan Matejko. Rossowski był wiernym naśladowcą mistrza, zwłaszcza na początku swojej drogi artystycznej. Tworzył dzieła o różnorodnej tematyce: religijnej, historycznej, portretowej oraz współczesnej.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XVIII wieku. Pierwotnie w polu głównym ołtarza znajdował się obraz św. Katarzyny, autorstwa Franciszka Lekszyckiego. Ołtarz został silnie przekształcony w XIX wieku, m.in. zmieniono kolumny, które pierwotnie podtrzymywane były przez figury aniołów. Podczas tej renowacji ksiądz Michał Wawrzynowski, ówczesny proboszcz parafii, postanowił również wykonać konserwację obrazu św. Katarzyny. Zadanie to zlecił Władysławowi Rossowskiemu w 1892 roku, który ze względu na zły stan zachowania dzieła – wykonał jego kopię. Obecnie obraz św. Katarzyny Władysława Rossowskiego stanowi zasłonę dla grupy Ukrzyżowania, złożonej ze złoconych, barokowych figur Jezusa na krzyżu, Marii i św. Jana Ewangelisty. Drugą zasłoną ołtarza jest obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa w widzeniu św. Małgorzaty Marii Alacoque. Trzecią, najnowszą – obraz papieża Jana Pawła II, pędzla Igora Twardochleba (Twierdokchliba), ukraińskiego malarza z Niedzicy. W zwieńczeniu znajduje się obraz św. Jakuba Większego. Tabernakulum jest nowe, pochodzi z 1982 roku.

Bibliografia