Ołtarz główny

Dzieje zabytku

Kościół parafialny w Kamieniu wzniesiono w latach 1924-1927 według projektu warszawskiego architekta Zdzisława Mączeńskiego. 15 lipca 1928 nową świątynię uroczyście poświęcił biskup sufragan Stanisław Rospond. Początkowo wyposażenie świątyni stanowiły drewniane ołtarze pochodzące z rozebranej w latach dwudziestych tymczasowej kaplicy. W ołtarzu głównym znajdował się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z przełomu XVI i XVII wieku, cieszący się lokalnym kultem. Ołtarze boczne poświęcone były Najświętszemu Sercu Jezusa oraz św. Antoniemu Padewskiemu. Obecnie istniejący zespół alabastrowych ołtarzy wraz z omawianym ołtarzem głównym powstał w latach 1937-1939. Początkowo rozważano wykonanie ich w drewnie przez zespół stolarzy działający w warsztacie przyklasztornym, którymi miał kierować pracujący dla kanoników regularnych rzeźbiarz Wojciech Maciejowski. Ostatecznie jednak podjęto decyzję o zamówieniu ołtarzy wykonanych z alabastru o charakterystycznym, szarym zabarwieniu, a ich wykonaniem zajęła się Fabryka Wyrobów Alabastrowych „Żórawno” z Żórawna nad Dniestrem (obecnie na terenie Ukrainy). Kontakt z fabryką nawiązano w 1936 roku, projekty ołtarzy oraz pozostałych elementów wyposażenia były gotowe już w styczniu 1937 roku, a realizację zamówienia rozpoczęto we wrześniu tego samego roku. W pierwszym etapie prac wykonano omawiany ołtarz główny, który był gotowy już jesienią 1937 roku. Następnie powstały dwa ołtarze boczne oraz ambona i chrzcielnica, a także balustrada oddzielająca prezbiterium od nawy (usunięta w 1979 roku), które ukończono w lutym 1939 roku. Wszystkie elementy wykonano w Żórawnie, a następnie w specjalnie przystosowanych skrzyniach przesłano koleją do oddalonej od Kamienia o około 8 kilometrów stacji w Ryczowie-Półwsi, skąd już zaprzęgami konnymi przetransportowano je do kamieńskiej świątyni. Montażem zajmowali się pracownicy fabryki w Żórawnie. Początkowo w ołtarzu głównym miała znaleźć się rzeźbiona figura Matki Boskiej, jednak pomysł ten spotkał się z niechęcią parafian, wobec czego w nowej nastawie umieszczono wspomniany wyżej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Gotowy zespół wyposażenia poświęcono 8 lipca 1939. Polichromia prezbiterium nawiązująca do architektury ołtarza głównego (m.in. naśladująca rytm kolumn pierwszej i drugiej kondygnacji retabulum) została wykonana w 1979 roku przez malarza Jana Witkowskiego z inicjatywy proboszcza Tadeusza Masłowskiego.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, pięcioosiowy, dwukondygnacyjny ze zwieńczeniem. Mensa kamienna, w formie stołu wsparta na parach kolumn o kostkowych kapitelach. Antepedium również kamienne, z umieszczonym w centrum monogramem IHS zwieńczonym krzyżem. Kondygnacja pierwsza artykułowana pięcioma arkadami ujętymi kolumienkami o kostkowych kapitelach. W arkadach umieszczone płaskorzeźbione postaci czterech ewangelistów: Jana, Marka, Łukasza i Mateusza. W osi środkowej prostopadłościenne, alabastrowe tabernakulum z tronem wystawienia nakrytym kamiennym baldachimem w formie kopuły wspartej na czterech kolumnach o kostkowych kapitelach. Na drzwiczkach umieszczony krzyż na tle glorii promienistej flankowany przez postaci klęczących aniołów. Kondygnacja druga artykułowana arkadami wspartymi na kolumnach o kostkowych kapitelach. W arkadach umieszczone dary wotywne. W osi środkowej znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w prostokątnej, złotej ramie. Struktura zwieńczona profilowanym gzymsem, ponad którym umieszczono płaskorzeźbione przedstawienie Baranka Apokaliptycznego ujętego medalionem zwieńczonym krzyżem oraz flankowanego przez postaci dwóch klęczących aniołów.

Zarys problematyki artystycznej

Cenny zespół alabastrowych ołtarzy, w tym omawiany ołtarz główny, wraz z chrzcielnicą, amboną i nieistniejącą już balustradą, noszący cechy neoromańskie, powstał pod koniec lat trzydziestych w należącej do rodziny Czartoryskich Fabryce Wyrobów Alabastrowych „Żórawno” w Żórawnie. Fabryka ta zajmowała się produkcją elementów wyposażenia wnętrz, w tym realizowała liczne projekty elementów wyposażenia kościelnego ołtarzy, ambon, świeczników czy balustrad i okładzin ściennych. Z alabastru żórawieńskiego wykonane są na przykład elementy wyposażenia kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny przy ulicy Rakowickiej w Krakowie (ołtarze projektu Józefa Szostakiewicza) czy rzeszowskiego kościoła pw. Chrystusa Króla. Wytwórnia w Żórawnie realizowała zamówienia według projektów dostarczanych przez zamawiającego, ale oferowała również własne rozwiązania. Tak też było w przypadku omawianego zespołu w kościele w Kamieniu. Przedłożony przez fabrykę projekt został bez większych zmian zaakceptowany przez Zgromadzenie Kanoników Regularnych Najświętszego Zbawiciela Laterańskiego, którzy sprawowali duszpasterstwo w kamieńskiej parafii. Kwestią sporną okazał się jedynie wizerunek Matki Boskiej w omawianym ołtarzu głównym. Jak już wspomniano, początkowo planowano, aby we wszystkich ołtarzach wykonanych dla kamieńskiej świątyni znalazły się rzeźby. Wizerunki Najświętszego Serca Jezusa oraz św. Józefa z Dzieciątkiem przewidziano dla ołtarzy bocznych. W ołtarzu głównym miało znaleźć się alabastrowe przedstawienie Matki Boskiej. Zgodnie z projektem w górnej kondygnacji nastawy, na osi tabernakulum, przygotowano wnękę na wspomnianą figurę. Koncepcja ta spotkała się jednak z protestami parafian, którzy w ołtarzu chcieli widzieć obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, pochodzący z drewnianej kaplicy stojącej na miejscu obecnego, murowanego kościoła do 1923 roku. Obraz ten, jak pisze Kazimierz Łatak, mógł powstać nie wcześniej niż na przełomie XVI i XVII wieku, lecz nie później niż w połowie XVII wieku. Jego pochodzenie nie jest dokładnie znane. Powstał zapewne w Krakowie, a we wspomnianej kaplicy w Kamieniu został po raz pierwszy odnotowany w 1797 roku. Być może jego autorem był malarz Łukasz Porębski, który w pierwszej połowie XVII wieku pracował dla krakowskich kanoników regularnych laterańskich, jednak nie jest to informacja potwierdzona źródłowo. Wizerunek Matki Boskiej umieszczono w alabastrowej nastawie w 1937 roku, przystosowując uprzednio niszę w polu ołtarza do wymiarów obrazu, który okazał się mniejszy od planowanej rzeźbionej figury.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół parafialny w Kamieniu wzniesiono w latach 1924-1927 według projektu warszawskiego architekta Zdzisława Mączeńskiego. Początkowo wyposażenie świątyni stanowiły drewniane ołtarze pochodzące z rozebranej w latach dwudziestych tymczasowej kaplicy. Obecnie istniejący zespół alabastrowych ołtarzy o cechach neoromańskich wraz z omawianym ołtarzem głównym powstał w latach 1937-1939. Ich wykonaniem zajęła się Fabryka Wyrobów Alabastrowych „Żórawno” z Żórawna nad Dniestrem (obecnie na terenie Ukrainy). Fabryka ta wykonywała elementy wyposażenia wnętrz, w tym realizowała liczne projekty ołtarzy, ambon, świeczników czy balustrad i okładzin ściennych. W pierwszym etapie prac wykonano omawiany ołtarz główny, który był gotowy jesienią 1937 roku. Następnie powstały dwa ołtarze boczne oraz ambona i chrzcielnica, a także balustrada oddzielająca prezbiterium od nawy (usunięta w 1979 roku), które ukończono w lutym 1939 roku. Początkowo w ołtarzu głównym miała znaleźć się rzeźbiona figura Matki Boskiej, jednak pomysł ten spotkał się z niechęcią parafian, wobec czego w nowej nastawie umieszczono wspomniany wyżej obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Gotowy zespół wyposażenia poświęcono 8 lipca 1939.

Bibliografia