Ołtarz boczny św. Marii Magdaleny

Dzieje zabytku

Ołtarz św. Marii Magdaleny powstał przed 1783 rokiem. Antepedium wykonano około 1914 roku. W 2002 roku gruntowną konserwację techniczną i estetyczną struktury i dekoracji snycerskiej przeprowadzili Adam Kruk i Juliusz Kasper.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednokondygnacyjny, jednoosiowy ze zwieńczeniem. Umieszczony na dwustopniowym, kamiennym podwyższeniu. Mensa prostopadłościenna, z portatylem i współczesnym antepedium ozdobionym postacią św. Weroniki trzymającej chustę z odbiciem twarzy Chrystusa (veraikon) i rzeźbionym ornamentem ze srebrzonych liści i złoconych kiści winogron; tło w kolorze struktury ołtarza. Retabulum na wysokim profilowanym, dwustopniowym cokole, flankowane zwielokrotnionymi pilastrami z jońskimi kapitelami. Pilastry dźwigają przerwane belkowanie z wydatnym profilowanym gzymsem z przerwanym przyczółkiem. Zwieńczenie o wklęsłych bokach ujęte spływami wolutowymi dźwigającymi gzyms w formie nadwieszonego łuku odcinkowego. Na tle pilastrów ustawione na profilowanych impostach rzeźby: po prawej stronie św. Wojciecha, po lewej św. Stanisława. Na przyczółkach znajdują się siedzące putta. Pole środkowe o kształcie prostokąta stojącego od góry zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym, w kluczu ornament z motywu rocaille. Wewnątrz pola ujęty profilowaną, złoconą ramą obraz z przedstawieniem św. Mikołaja z Miry. W zwieńczeniu obraz w ramie z wklęsłymi bokami i wypukłymi dolną i górną krawędzią przedstawiający św. Marię Magdalenę. Nastawę ujmują ornamentalne uszy, utworzone z motywów rocaille'owych i liściasto-kwiatowych zwisów. Na kapitele są nałożone rocaille'owe kartusze, a pod nimi podwieszone zwisające ulistnione i ukwiecone gałązki wzbogacone motywami rocaille'ów. Struktura ołtarza polichromowana w kolorze ciemnozielonym. Bazy pilastrów, kapitele, uszy, ornamenty, profilowania, obramienia płycin i ramy obrazów złocone. Rzeźby świętych złocone, srebrzone i polichromowane. Rzeźby aniołków złocone i polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Dominik Ziarnkowski wskazał na podobieństwa między rudawskim dziełem a pracami Wojciecha Rojowskiego, rzeźbiarza czynnego w Małopolsce w latach około 1746-1782. Według niego ołtarz znajduje najbliższe analogie w pracach warsztatu w kościele Bożogrobców w Miechowie i w kościele Paulinów w Starej Wsi koło Brzozowa. Podobieństwa dotyczą nie tylko struktury, ale również detalu ornamentalnego. W dziełach Rojowskiego dostrzegł liczne analogie do detali w Rudawie – kartuszy utworzonych z płomienistych rocaille'ów czy zwisających gałązek z listkami i kwiatkami. Za dzieła najbardziej zbliżone do ołtarza w Rudawie uważał nastawy w kościele w Wrocimowicach (po 1782 roku).
Jednak najbardziej podobnym do ołtarza w Rudawie jest ołtarz narysowany na karcie nr XVI z tzw. szkicownika Rewskiego, zespołu rycin należących do znakomitego historyka sztuki Zbigniewa Rewskiego. Nikt z dotychczasowych badaczy nie zwrócił uwagi na ten fakt. W stosunku do rysunku stwierdzono, iż znajdująca się na nim adnotacja „Ten mi się podoba Karol B(?)” odnosi się do snycerza Karola Burzyńskiego, snycerza czynnego w Ordynacji Zamojskich, a według Agnieszki Szykuły-Żygawskiej rysunek wskazuje na podobieństwa do ołtarzy tegoż warsztatu powstałych w kościele podominikańskim w Janowie (ok. 1770-1783), ołtarza bocznego w kościele parafialnym w Modliborzycach (1780) i ołtarzy bocznych w kościele w Goraju (1780-1782). Autorzy opracowania poświęconego rysunkom architektonicznym Andrzej Betlej i Agata Dworzak jedynie powielili wcześniejsze opinie na temat rysunku, podkreślając jednocześnie jego wyjątkową klasę artystyczną. Odnoszenie słabo czytelnej notatki do snycerza wydaje się być mało przekonujące, raczej taką notatkę – jako akceptację lub wybór projektu do realizacji – mógł złożyć fundator bądź proboszcz kościoła, do którego ów ołtarz był przeznaczony. Nie podnoszono również dotąd podobieństw projektu do ołtarzy w katedrze na Wawelu. Jeden jest pod wezwaniem św. Andrzeja, drugi znajduje się obecnie w kościele w Świątnikach Górnych. Jego projekt wykonał Francesco Placidi, a dzieło powstało w Dębniku koło Krzeszowic, w jednym z tamtejszych warsztatów kamieniarskich. W ołtarzu z Wawelu i tym na projekcie widoczny jest niemal identyczny typ zwieńczenia z rozwiązaniami typowymi dla Placidiego: wybrzuszonym architrawem nad obrazem w polu głównym, gzymsem dźwiganym na dwóch wklęskach (zastosowany w ołtarzach w kaplicy zakonnej sióstr bernardynek w Krakowie) i niemal identycznym skomplikowanym wykrojem pola na obraz. Należy również zwrócić uwagę na podobieństwa rudawskich ołtarzy do ołtarzy bocznych przy łuku tęczowym w kościele parafialnym w Łętowni, które być może również zaprojektował Placidi. Zbliżone są do siebie nie tylko struktury, ale i ornamenty, a zwłaszcza zwisające na pilastrach gałązki z kwiatkami i karbowanymi listkami. Ołtarze w Rudawie i Łętowni mógł realizować ten sam zespół rzeźbiarzy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Rudnica Ewa, Inwentarz kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych w Rudawie, praca licencjacka napisana w Instytucie Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie pod kierunkiem dr. Józefa Skrabskiego, Kraków 2011.

Streszczenie

Ołtarz św. Marii Magdaleny powstał w drugiej połowie XVIII wieku (przed 1783 rokiem). Autora jego projektu dotąd nie ustalono. Podobieństwa jego struktury do rysunku z tzw. szkicownika Zbigniewa Rewskiego i ołtarzy w katedrze na Wawelu pozwoliły wysunąć hipotezę, że autorem projektu był Francesco Placidi, rzymski architekt czynny w Krakowie.

Bibliografia