Matka Boska Różańcowa ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską

Dzieje zabytku

Przy kościele parafialnym w Biskupicach istniały dwa bractwa różańcowe, mianowicie Różaniec Żywy i Bractwo Różańca Świętego. Pierwsze założone 2 maja 1872, drugie pod patronatem dominikanów z Krakowa erygowano 11 listopada 1900. W związku z tym około 1872 roku zamówiono u krakowskiego malarza Wojciecha Eljasza obraz Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską. Został wymieniony jako jeden z obrazów w ołtarzu głównym w inwentarzu kościoła sporządzonym w 1883 roku. Zgodnie z protokołem wizytacji dziekańskiej z 1905 roku ołtarzowi głównemu nadano odpust (przywilej) w związku z funkcjonowaniem Bractwa Różańcowego.

Opis

Obraz w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem stojącej na skale Matki Boskiej z Dzieciątkiem i klęczącymi przed nimi św. Dominikiem oraz św. Katarzyną Sieneńską. Maria ukazana jest w całej postaci, zwrócona frontalnie, w kontrapoście, lewą ręką podtrzymuje Dzieciątko, prawą podaje różaniec św. Dominikowi. Maria ma owalną twarz, o półprzymkniętych, okrągłych oczach, długim nosie i pełnych ustach, okoloną długimi, jasnymi włosami opadającymi na ramiona. Na głowie ma koronę otwartą. Ubrana jest w czerwoną suknię, przepasaną w talii oraz niebieski płaszcz zarzucony na ramiona i nogi. Dzieciątko w pozycji siedzącej, z lewą nogą wysuniętą do przodu, w lewej ręce trzyma gałązkę róży, prawą błogosławi. Twarz ma kwadratową, oczy okrągłe, nos mały, usta pełne oraz krótkie, jasne włosy. Ubrane jest w białą, długą i obszerną tunikę. Wokół głów obu postaci nimby. Postać Marii flankują dwa anioły w żółtych tunikach trzymające kwiatowe girlandy. Po prawej stronie Marii klęczy św. Dominik zwrócony w trzech czwartych w lewo, z pochyloną głową. Obiema ugiętymi rękami odbiera różaniec. Jego twarz jest szczupła, o dużych oczach skierowanych w górę, dużym, krótkim nosie i pełnych ustach, na głowie ma tonsurę, nad nią aureolę z gwiazdą. Ubrany jest w biały habit dominikański ze szkaplerzem oraz czarny płaszcz z kapturem. Po lewej stronie Marii klęcząca św. Katarzyna Sieneńska, zwrócona w trzech czwartych w prawo, z pochyloną głową oraz dłońmi złożonymi w geście modlitwy. Twarz ma pociągłą, z oczami skierowanymi w dół, małym nosie i pełnych ustach. Ubrana jest w biały habit dominikański ze szkaplerzem i białym welonem oraz w czarny płaszcz. Na głowie ma koronę cierniową, nad nią aureolę. Pomiędzy świętymi leży otwarta księga ze świecą. Scena ukazana na jasnobrązowym tle, rozświetlonym wokół Marii i Dzieciątka.

Zarys problematyki artystycznej

Omawiany obraz odwołuje się do tradycyjnej ikonografii Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi – św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską. Przedstawienie z dwustrefową, symetryczną kompozycją, gdzie w górnej strefie znajduje się Matka Boska, w dolnej zaś święci, wykształciło się w XVII wieku we Włoszech, później zaś stało się niezwykle popularne również w sztuce polskiej. Można wyróżnić kilka jego wariantów. W pierwszym Maria ukazana jest w ikonografii Niewiasty Apokaliptycznej pomiędzy klęczącymi świętymi, w drugim – ukazana jako siedząca (tronująca) pośród obłoków. Omawiany obraz reprezentuje wariant najbardziej zbliżony do pierwszej formuły ikonograficznej, gdyż Matka Boska została wyobrażona w pozycji stojącej, ale nie jako Niewiasta Apokaliptyczna. Postać św. Dominika jest niezwykle silnie związana z kultem różańca. Według tradycji ukazała mu się Matka Boska, która wręczyła mu różaniec i zachęciła do odmawiania jego tajemnic, dlatego też ten święty uznawany jest za pierwszego propagatora modlitwy różańcowej. Natomiast przedstawienie Matki Boskiej z Dzieciątkiem ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską miało połączyć w jednym wizerunku najważniejszych reprezentantów męskiego i żeńskiego zakonu dominikańskiego. Miało na celu również ukazać razem założyciela zakonu i najbardziej czczoną świętą oraz złączyć św. Katarzynę z kultem różańca, silnie propagowanym przez cały zakon. Dwustrefowa kompozycja (strefa boska i ludzka – niebo i ziemia) oraz postacie aniołów flankujące Marię podkreślają cudowny charakter tej sceny.
Wojciech Eljasz był niezwykle prężnym malarzem tworzącym w drugiej połowie XIX wieku. Malował głównie obrazy o tematyce religijnej, jego dzieła znajdują się w licznych kościołach i klasztorach na terenie Małopolski. W latach 1856-1879 wykonał do kościoła w Biskupicach kilka obrazów ołtarzowych oraz stacje drogi krzyżowej.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Delikatne przetarcia i zaplamienia.

Streszczenie

W związku z założeniem w 1872 roku przy parafii w Biskupicach Bractwa Różańca Żywego najprawdopodobniej około tego roku zamówiono u krakowskiego malarza Wojciecha Eljasza obraz Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską. Omawiany obraz odwołuje się do tradycyjnej ikonografii Matki Boskiej Różańcowej ze świętymi dominikańskimi. Przedstawienie to miało połączyć w jednym wizerunku najważniejszych reprezentantów męskiego i żeńskiego zakonu dominikańskiego oraz ukazać razem założyciela zakonu i jego najbardziej czczoną świętą.

Bibliografia