Matka Boska Różańcowa

Dzieje zabytku

Obraz namalował Saturnin Świerzyński w 1872 roku. Choć zamówił go proboszcz parafii Jan Popławski, prawdopodobnym fundatorem dzieła był Atanazy Benoë, kolator i ówczesny właściciel Niegowici, ponieważ to on zapłacił artyście za wykonanie obrazu. Małżeństwo Benoë (Justyna i Atanazy) ufundowało również ołtarz, w którym umieszczono ten wizerunek. Ołtarz ukończono w 1902 roku w warsztacie Wojciecha Samka z Bochni. Był jednokondygnacyjny o wymiarach: 4 m wysokości i 2,2 m szerokości. Nastawę flankowały kolumny w porządku korynckim podtrzymujące wyłamane belkowanie. Po boku były ustawione rzeźby św. Stanisława i św. Wojciecha. Ołtarz ten w 2015 roku zrekonstruowano w dzwonnicy przy kościele w Mętkowie, gdzie przeniesiono stary kościół z Niegowici.

Opis

Obraz w kształcie stojącego prostokąta z przedstawieniem Matki Boskiej Różańcowej ze św. Dominikiem i św. Katarzyną Sieneńską. W centrum kompozycji Matka Boska z Dzieciątkiem przekazujący różańce klęczącym św. Dominikowi (po lewej) oraz św. Katarzynie Sieneńskiej (po prawej). Maria ukazana frontalnie w pozycji siedzącej z Dzieciątkiem Jezus na lewym kolanie, z różańcem w prawej dłoni, lewą stopą wspierająca się na globie ziemskim, który owija wąż z jabłkiem w pysku. Twarz owalna, z drobnymi ustami, dużym nosem i dużymi, niebieskimi oczami; okolona długimi, kręconymi, brązowymi włosami, opadającymi na ramiona. Ubrana jest w czerwoną suknię oraz niebieski płaszcz spięty pod szyją zieloną broszką. Dzieciątko Jezus ukazane w pozycji siedzącej, delikatnie zwrócone w prawo, z różańcem w lewej dłoni, prawą dłonią czyniące gest błogosławieństwa. Twarz okrągła o dziecięcych rysach. Na głowach Marii i Dzieciątka korony otwarte, kameryzowane. Wokół głowy Matki Boskiej wieniec z 12 gwiazd oraz duży, złoty nimb o ząbkowanych brzegach. U dołu, po prawej stronie św. Katarzyna Sieneńska zwrócona trzy czwarte w prawo, klęcząca, z rękami złożonymi w geście modlitwy, w których przytrzymuje różaniec od Dzieciątka. Święta ubrana jest w biały habit, czarny płaszcz i welon dominikański. Po drugiej stronie analogicznie ukazany św. Dominik, rękami odbierający różaniec od Matki Boskiej. Ubrany jest w biały habit i czarny płaszcz dominikański, na głowie ma tonsurę. Wokół głów świętych znajdują się złote i koliste nimby. Pomiędzy świętymi jest pies z pochodnią w pysku. W górnej części obrazu dwa aniołki wyłaniają się spośród obłoków i podtrzymują girlandę z róż. Scena ujęta jest owalną ramą utworzoną z różańca i cierni, w której znajdują się medaliony z mniejszymi scenami obrazującymi tajemnice różańca. Sceny są opisane na tle białych, leżących prostokątów, od lewej strony, od góry są to: „Zwiastowanie”, „Nawiedzenie”, Narodzenie”, „Ofiarowanie”, „Znalezienie”, „Pojmanie”, „Biczowanie”, „Cierniem koronowanie”, „Krzyża Św[iętego] dźwiganie”, „Ukrzyżowanie”, „Zmartwychwstanie”, „Wniebowstąpienie”, „Ducha Św[iętego] Zesłanie”, „Wniebowzięcie”, „Ukoronowanie”. U dołu malowana rama w kształcie leżącego prostokąta zamkniętego u góry łukiem wklęsłym z napisem: „ORĘDOWNICZKO RÓŻAŃCA ŚWIĘTEGO / MÓDL SIĘ ZA NAMI”. Tło brunatno-różowe. Rama profilowana, złocona, fakturowana, w narożach i pośrodku ramion zdobiona stylizowaną wicią roślinną.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz namalował Saturnin Świerzyński (1820-1885) w 1872 roku. Choć dzieło zamówił proboszcz parafii Jan Popławski, prawdopodobnym fundatorem był Atanazy Benoë, kolator i ówczesny właściciel Niegowici, ponieważ to on zapłacił artyście za wykonanie obrazu. Fundacja była zapewne związana z reaktywacją bractwa różańcowego w Niegowici po kasacie józefińskiej. Małżeństwo Benoë (Justyna i Atanazy) ufundowało również ołtarz, który niezachowany zrekonstruowano w dzwonnicy w Mętkowie. Świerzyński był malarzem wszechstronnym, malował widoki kościołów, a także ich wnętrza, sceny rodzajowe, portrety, krajobrazy i obrazy religijne. Był nauczycielem rysunków m.in. w gimnazjum św. Jacka w Krakowie. Sam uczył się w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych u Wojciecha Stattlera. Namalował prawie 400 obrazów, które spisał w ważnym dziele dotyczącym jego twórczości, znajdującym się w Bibliotece Narodowej w Warszawie pt. „Spis obrazów przeze mnie malowanych jako też dochodów i wydatków malarskich i rysunkowych tudzież dochodów z lekcyi przeze mnie udzielanych”. Szczególnie istotne spośród jego dzieł są widoki wnętrz kościołów, będące źródłem ikonograficznym o drobiazgowo oddanych detalach, poprawnej perspektywie i kolorystyce, cechach które można również odnaleźć w niegowickim obrazie. Omawianie dzieło przedstawia Matkę Boską Różańcową ze świętymi dominikańskimi w otoczeniu tajemnic różańcowych. Modlitwę różańcową spopularyzował dominikanin Alanus de Rupe, który jej powstanie łączył z osobą św. Dominika. Pierwsze bractwo różańcowe zostało założone w 1475 roku przez Jakuba Sprengera, przeora klasztoru Dominikanów w Kolonii. Wtedy też zaistniała potrzeba przedstawienia Matki Boskiej Różańcowej na obrazach. W drugiej połowie XV wieku dzieła te nawiązywały do znanych już wizerunków Matki Boskiej: Matki Boskiej Opiekuńczej, Immaculaty, czy Marii w ogrodzie różanym. W Polsce wizerunki różańcowe pojawiły się w pierwszej połowie XVI wieku i dzielą się na kilka typów: Matkę Boską Różańcową w typie Niewiasty Apokaliptycznej, Matkę Boską Orędowniczkę Wiernych, przedstawienia wzorowane na wizerunkach Matki Boskiej Śnieżnej oraz Matkę Boską przekazującą różaniec świętym dominikańskim. Ta ostatnia formuła ikonograficzna połączona z formułą Matki Boskiej w typie Niewiasty Apokaliptycznej (glob ziemski z wężem pod stopami) znalazła również zastosowanie w omawianym obrazie.

Streszczenie

Obraz namalował Saturnin Świerzyński w 1872 roku. Choć wizerunek zamówił proboszcz parafii Jan Popławski, prawdopodobnym fundatorem dzieła był Atanazy Benoë, kolator i ówczesny właściciel Niegowici, ponieważ to on zapłacił artyście za wykonanie obrazu. Małżeństwo Benoë (Justyna i Atanazy) ufundowało również ołtarz, w którym umieszczono ten wizerunek. Ołtarz ukończono w 1902 roku w warsztacie Wojciecha Samka z Bochni (niezachowany). Obraz przedstawia Matkę Boską Różańcową ze świętymi dominikańskimi w otoczeniu tajemnic różańcowych.

Bibliografia