Kościół Świętych Apostołów Filipa i Jakuba

Dzieje zabytku

Kościół Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Osielcu został wzniesiony w latach 1838-1855 w stylu neoklasystycznym, józefińskim. 2 sierpnia 1838 kamień węgielny wmurował ksiądz Maciej Wojnowski, wikariusz z Makowa Podhalańskiego. Budową kościoła kierował Stanisław Wroński. Wystawioną budowlę poświęcił ksiądz Marcin Leśniak 29 grudnia 1842, a konsekracji dokonał 2 września 1855 biskup tarnowski Józef Alojzy Pukalski. Wyposażenie wnętrza kościół zawdzięcza fundacji hrabiego Ludwika Filipa Saint Genois oraz ofiarnym parafianom. Trzy klasycystyczne ołtarze, zostały wykonane przez stolarza z Waskmundu – Andrzeja Czesacza, zwanego też Czesarzem. Czwarty, również został wykonany w stylu klasycystycznym. Niestety nie wiadomo, kto jest jego autorem. Pierwsze organy do świątyni wykonał samouk z Lubnia. W świątyni znajdują się ponadto stacje drogi krzyżowej autorstwa Wojciecha Grzywińskiego, którego liczne dzieła znajdują się na terenie Małopolski, m.in. na dróżkach w Kalwarii Zebrzydowskiej, w kościele Kanoników Laterańskich w Suchej (pow. żywiecki), kościele parafialnym we wsi Chocznia (pow. wadowicki) i wielu innych. Jest również autorem słynnej kopi barokowego obrazu „Portret Marcina Wadowity”. Malarz często podpisywał się pod swoimi dziełami sygnaturą: „A. Grzywiński”. Jednak analiza porównawcza dzieł nie pozostawia wątpliwości, że jest to ten sam artysta. Również zwieńczenia ołtarzy zdobią obrazy namalowanego przez słynnego w tym czasie malarza Wojciecha Eljasza. Malarz jest autorem szeregu obrazów o tematyce religijnej, znajdujących się obecnie na terenie województwa krakowskiego, w tym w kościołach w Krakowie. Był uczniem krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Pracował przy restauracji ołtarza Wita Stwosza w kościele Mariackim. Często kopiował znane schematy kompozycyjne, niemniej wykazując dużą swobodę i opanowanie rzemiosła. Nazywany jest jednocześnie „akademikiem i ostatnim barokowym malarzem religijnym”. W kościele w Osielcu znajdują się również jego inne obrazy, umieszczone w ołtarzach bocznych: „Św. Filip i św. Jakub”, „Św. Zofia z córkami”, „Św. Michał Archanioł” oraz św. Mikołaj. Za kadencji proboszcza Edwarda Komara, późniejszego biskupa w Tarnowie sprawiono figury Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Józefa oraz obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy przywieziony z Rzymu. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy zrabowali dzwony. Poświęcenie nowych nastąpiło późno, dnia 3 października 1982 roku. Umieszczono na nich napisy. Na pierwszym dedykowanym Matce Boskiej Różańcowej: „Magnificat - weź w swą opiekę Parafię Osielec”, a drugim św. Stanisława: „Dobry pasterz daje życie za swoje owce - Parafia Osielec wdzięczna za ocalenie Ojca Świętego Jana Pawła II”. Również obecne organy powstały dopiero po drugiej wojnie światowej w firmie Biernackiego w 1958 roku, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Ferdynand Wawro. W tym czasie zmodernizowano również wnętrze świątyni, posadzkę, ławki i zelektryfikowano kościół.

Opis

Kościół Świętych Apostołów Filipa i Jakuba w Osielcu usytuowany jest w centrum wsi, na północ od głównej drogi, skierowany prezbiterium na północ. Teren przykościelny otoczony jest kamiennym murem z metalowymi przęsłami. Główne wejście na teren przykościelny prowadzi przez szeroką bramę od południa, flankowaną przez dwa filary, na których ustawione są dwie rzeźby klęczących aniołów.

Kościół murowany, trzynawowy, halowy o czteroprzęsłowej nawie z krótkim prezbiterium zamkniętym ścianą prostą, zwróconym ku północy, na przedłużeniu prezbiterium zakrystia; w fasadzie czworoboczna wieża. Nawa główna otwarta do bocznych arkadami filarowymi, filary opilastrowane, wspierające sklepienia żagielkowe. Ściana arkady tęczowej o wykroju półkolistym. Prezbiterium podniesione i kilka stopni. Chór muzyczny rozpięty w polu ostatniej arkady nawy od strony południowej, wsparty na dwóch wąskich kolumienkach. Wnętrze oświetlone niewielkimi oknami w kształcie półkoli, po trzech z każdej strony nawy, analogiczne pojedyncze okna na ścianach bocznych prezbiterium oraz trzy prostokątne w zakrystii. Do kościoła prowadzi główne wejście przez kruchtą pod wieżą, drugie mniejsze wejście od strony wschodniej nawy oraz trzecie przez zakrystię.

Fasada artykułowana w osi głównej parzystymi pilastrami, wspierającymi trójkątny przyczółek, wyżej czworoboczna wieża o ściętych w górnej części narożach. Na ściankach otwory okienne z żaluzjami w kształcie stojącego prostokąta, zamknięte łukiem półkolistym, wyżej zegary. Wieża nakryta cebulastym hełmem z latarnią. Ściany boczne kościoła artykułowe lizenami, wspierającymi niepełne belkowanie. Kościół nakryty dachem namiotowym. Na zakończeniu nawy wieżyczka na sygnaturkę z latarnią.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Osielcu został zbudowany w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie. Był to styl bardzo popularny na pograniczu Galicji i Węgier. Ponadto architektura kościoła realizuje na zewnątrz postulat prostoty budowli, jednakże wewnątrz nawiązuje do pełnego teatralności wnętrza barokowego. Propagowanie tego stylu, związane jest z szeroko zakrojonymi reformami, które wprowadzono w Cesarstwie Austriackim w drugiej połowie XVIII wieku i wiązało się ze stopniowym ograniczeniem autonomii Kościoła. Dążenie do sprawowania kontroli nad Kościołem, również w sprawach architektury budynków sakralnych, miało polegać na „obronie czystości wiary zagrożonej przez irracjoanlny, emocjonalny i niedający się ująć w ścisłe ramy barok”. W 1771 roku Maria Teresa wydała rozporządzenie, według którego wszystkie kościoły miały posiadać „plan typowy”, w jednym z trzech wariantów: kościół na planie centralnym lub jeden z dwu planów kościołów jednonawowych, bez kaplic bocznych, z jednowieżowymi fasadami, dekorowanymi płaską artykulacją lizenową.

Streszczenie

Kościół w Osielcu został wzniesiony w latach 1838-1841 w stylu józefińskim. Wyposażenie wnętrza ufundował hrabia Ludwik Filip Saint Genois oraz ofiarnym parafianom. Kościół poświęcił ksiądz Marcin Leśniak dnia 29 grudnia 1842, konsekracji zaś dokonał dnia 2 września 1855 biskup tarnowski Pukalski. Ołtarz główny w kościele w Osielcu wykonał Andrzej Czesacz z Waksmundu w 1840 roku. Struktura opiera się na wzorach wykształconych w sztuce nowożytnej. Nastawa jest posadowiona na wysokim cokole, z polem głównym flankowanym podporami, z glorią promienistą w zwieńczeniu. W polu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Różańcowej, a po bokach figury św. Piotra i św. Pawła. Ponadto w świątyni znajdują się dwa ołtarze boczne. Pierwszy wykonał prawdopodobnie Andrzej Czesacz około 1869 roku w stylu neobarokowym. Struktura opiera się na wzorach wykształconych w sztuce nowożytnej. Dekorację malarską ołtarza wykonał krakowski malarz Wojciech Eljasz. W polu głównym znajduje się obraz jego autorstwa „Św. Michał Archanioł”, a w zwieńczeniu kolejny „Św. Zofia”. Drugi ołtarz został wykonany w stylu klasycystycznym w XIX wieku. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, jednoosiowej struktury ujętej parą podpór dźwigających belkowanie z profilowanym gzymsem. Niestety źródła archiwalne nie ujawniły twórcy tego retabulum. Ikonografia ołtarza poświęcona jest Grupie Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem Ewangelistą, która ilustruje scenę z Ewangelii św. Jana. Ambona, podobnie jak ołtarze została wykonana w duchu eklektycznym z przeważającymi elementami neogotyku. Nieznana jest jej atrybucja, prawdopodobnie wykonał ją lokalny warsztat. Zwiedzając świątynię warto również zwrócić uwagę na stacje drogi krzyżowej, które wykonał Wojciech Grzywiński w technice olejnej na płótnie w 1847 roku.

Bibliografia