Kościół Przemienienia Pańskiego

Dzieje zabytku

Od 1684 roku do katolików w Jabłonce należała stara, drewniana luterańska świątynia, która stała się filią katolickiego kościoła parafialnego w Orawce. Według najstarszych zapisów w kronice parafialnej i inwentarzu kościelnym była to świątynia pod wezwaniem św. Marii Magdaleny. Interesujące jest, iż jeden z jej ołtarzy bocznych nosił tytuł Przemieniania Pańskiego, a więc kult późniejszego wezwania nowego kościoła był rozpowszechniony już w poprzedniej świątyni. Obecny, murowany kościół wybudowano w latach 1802-1807 za kadencji proboszcza Józefa Janicsaka (1795-1820), którego pochowano pod posadzką prezbiterium. Z pewnością do nowej budowli przeniesiono stare wyposażenie, z którego zachowało się do dzisiejszych czasów kilka dzieł, tj. późnobarokowe figury czterech świętych dziewic oraz pasyjka z figurami Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Mgdaleny. Według opisu wizytacji biskupa Jana Władysława Pyrkera z 1820 roku w kościele znajdowały się trzy ołtarze, a zasoby złotnictwa niewiele zmieniły się od czasów funkcjonowania starego kościoła opisanych w ostatnim inwentarzu z 1787 roku. Nadal były to dwa kielichy z patenami, cyborium, dwie puszki na wiatyk, jeden pacyfikał i jedna monstrancja. Ponadto w kościele znajdowały się wykonane ze zużytej blachy kadzielnica z łódeczką i lampy, a także dziewięć drewnianych świeczników na ołtarze. Również ilość szat liturgicznych przedstawiała się w sposób ubogi. Kolejne elementy wyposażenia do nowego kościoła dokupywano lub wymieniano na nowe. W 1835 roku wykonano ławki, w 1877 roku dwa konfesjonały, w 1869 roku ambonę, a w 1879 roku dokonano reperacji ołtarza głównego oraz restauracji ołtarza bocznego Najświętszej Marii Panny. W niedługim czasie sprawiono również nową chrzcielnicę. Jednak do największego przeobrażenia wyposażenia kościelnego doszło na początku XX wieku, kiedy zakupiono trzy nowe ołtarze w pracowni południowotyrolskiej, częściowo w latach późniejszych przerobione przez miejscowych stolarzy. Część figur ołtarza głównego (św. Cyryl, św. Metody oraz płaskorzeźby w predelli) również zostały wykonane przez warsztat tyrolski. Z kolei figury w ołtarzach bocznych zostały sprowadzone przez proboszcza Juliana Łyska około 1950 roku, a rzeźby świętych niewiast w zwieńczeniu ołtarza głównego powstały w którymś z prowincjonalnych warsztatów. W 1914 roku sprowadzono do kościoła z Węgier organy wprawione w neorenesansowy prospekt. Przy okazji prac nad nowym sklepieniem w 1937 roku dokonano również licznych zmian w bryle kościoła, które wykonali cieśle Jan i Paweł Pilarczyccy z Kiczor. Pojawiły się przybudówki: po prawej stronie zakrystia oraz dwie niskie kaplice boczne na rzucie kwadratu, kryte ślepymi kopułami. Prawa kaplica boczna Matki Boskiej Częstochowskiej powstała w 1937 roku z fundacji doktora Eustachego Jerzego Kawińskiego. Zdobią ją witraże fundacji tegoż samego Kawińskiego, wykonane w pracowni Stanisława Gabriela Żeleńskiego z Krakowa. W latach 1937-1938 wykonano również witraże w prezbiterium według projektu Kazimierza Puchały. Lewa kaplica boczna św. Maksymiliana Marii Kolbego powstała w 1973 roku i zajęła miejsce dawnego „babińca”. Interesujące witraże znajdują się w prezbiterium kościoła z fundacji księdza Juliana Łyska. Przedstawiają one adorujące ołtarz anioły. Prawdopodobnie kościół z początku XIX wieku nie był polichromowany. W latach 1937-1938 wykonano polichromię w prezbiterium według projektu Kazimierza Puchały, jednak malowidła zostały źle odebrane przez parafian i postanowiono je usunąć. Obecnie kościół zdobi neobarokowa polichromia z lat 1980-1982, która jest dziełem krakowskich malarzy: Jacka i Mieczysława Żubrowskich. 6 sierpnia 1954 (uwaga: sprawdzić dlaeczego konsekracja w tym roku - Rabiej?) dokonano uroczystej konsekracji kościoła. Bezpośrednio przed tą uroczystością poddano przekształceniom i renowacji ołtarze boczne. Wtedy zapewne proboszcz Julian Łysek wymienił rzeźby i obrazy w ołtarzach. Na przełomie XX i XXI wieku wnętrze kościoła zostało poddane gruntownym remontom: w 1999 roku przebudowano emporę organową, w 2001 roku przeprowadzono konserwację ołtarza głównego, a w 2004 roku ołtarzy bocznych. Z kolei w 2001 roku wymieniono posadzkę w prezbiterium, a także odświeżono malowidła ścienne (2001-2003). W pobliżu kościoła znajduje się kamienna figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1809 roku, którą wykonał warsztat rzeźbiarski w Białym Potoku.

Opis

Kościół murowany, jednonawowy, na rzucie prostokąta, z późniejszymi dobudówkami. Prezbiterium usytuowane od północy, jednoprzęsłowe, węższe od korpusu, zamknięte półkolistą absydą. Do prezbiterium dobudowana zakrystia od wschodu oraz kaplica od zachodu poprzedzona niewielką kruchtą. Nawa główna trójprzęsłowa z partią wieżową niewyróżniającą się w bryle. Po bokach przęsła środkowego dostawione dwie kaplice na rzucie kwadratu: od wschodu Matki Boskiej Częstochowskiej, od zachodu św. Maksymiliana Marii Kolbego. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach. W prezbiterium sklepienie żaglaste, a w nawie krzyżowe, pozorne, oddzielone gurtami wychodzącymi z potężnych filarów przyściennych. Okna prostokątne, zamknięte półkoliście znajdują się w nawie, kaplicy przy prezbiterium, w wieży i w ścianach bocznych absydy. Natomiast w ścianach bocznych prezbiterium, na osi absydy i w kaplicach przy nawie okna koliste. Okna w większości wypełnione witrażami ze scenami figuralnymi, w innych ozdobne przeszklenia geometryczne. Fasada trójosiowa, na osi środkowej usytuowana wieża, delikatnie wystająca przed lico fasady, o podziałach ramowych, nakryta baniastym hełmem z dwukondygnacyjną latarnią. Osie boczne zwieńczone spływami wolutowymi. Dachy gontowe.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół został zbudowany w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie flankowaną parą wolut. Był to styl bardzo popularny na pograniczu Galicji i Węgier. Jednonawowe wnętrze kryje pozorne sklepienie założone w 1937 roku i zaprojektowane przez architekta Tadeusza Łukiewicza. Przęsła sklepienia w nawie naśladują wygląd sklepienia krzyżowego, natomiast jednoprzęsłowe nieco niższe prezbiterium zawiera sklepienie żaglaste. Kościół posiada kilka nowszych dobudówek. W bryle kościoła wzniesionego z kamienia wyróżnia się nawa połączona z węższym i niższym, półkoliście zamkniętym prezbiterium oraz wieża nasadzona na nawę. Na fasadzie, wieżę flankują dwie woluty, za którymi ciągnie się jednokalenicowy dach. Podobne rozwiązanie znajduje się w kościele w Podwilku będącym barokowym pierwowzorem stylu józefińskiego na Orawie. Ponadto architektura kościoła realizuje postulat prostoty budowli i rezygnacji z bogatego wystroju wnętrza. Propagowanie tego stylu, związane jest z szeroko zakrojonymi reformami, które wprowadzono w Cesarstwie Austriackim w drugiej połowie XVIII wieku i wiązało się ze stopniowym ograniczeniem autonomii Kościoła. Dążenie do sprawowania kontroli nad Kościołem, również w sprawach architektury budynków sakralnych, miało polegać na „obronie czystości wiary zagrożonej przez irracjoanlny, emocjonalny i niedający się ująć w ścisłe ramy barok”. W 1771 roku Maria Teresa wydała rozporządzenie, według którego wszystkie kościoły miały posiadać „plan typowy”, w jednym z trzech wariantów: kościół na planie centralnym lub jeden z dwu planów kościołów jednonawowych, bez kaplic bocznych, z jednowieżowymi fasadami, dekorowanymi płaską artykulacją lizenową.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Kościół w dobrym stanie. W ostatnich latach poddany gruntownym remontom i konserwacjom wyposażenia.

Streszczenie

Kościół Przemienienia Pańskiego w Jabłonce wybudowano w latach 1802-1807 w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Józef Janicsak (1795-1820), którego pochowano pod posadzką prezbiterium. Z pewnością do nowej budowli przeniesiono wyposażenie ze starego kościoła, z którego zachowało się do dzisiejszych czasów kilka dzieł, tj. późnobarokowe figury czterech świętych dziewic oraz rokokowa pasyjka z figurami Matki Boskiej, św. Jana Ewangelisty i św. Marii Magdaleny. Główne wyposażenie kościoła stanowią obecnie trzy ołtarze wykonane na początku XX wieku w pracowni południowego Tyrolu, ambona z 1869 roku oraz organy sprowadzone z Węgier w 1914 roku. Przy okazji prac nad nowym sklepieniem w 1937 roku dokonano licznych zmian w bryle kościoła. Pojawiły się przybudówki: po prawej stronie zakrystia oraz dwie niskie kaplice boczne. Z kolei w 1973 roku powstała lewa kaplica boczna św. Maksymiliana Marii Kolbego, która zajęła miejsce dawnego „babińca”. Kościół w Jabłonce zdobi zespół witraży projektowanych w latach międzywojennych przez Kazimierza Puchałę. Na szczególną uwagę zasługują witraże w prezbiterium sygnowane przez tegoż artystę, przedstawiające anioły adorujące ołtarz, Świętą Rodzinę i Koronację Najświętszej Marii Panny. Z zabytków złotnictwa warto wymienić monstrancję z 1881 roku, fundacji księdza Franciszka Zvada z sześciopolową, trybowaną stopą oraz promienistą glorią ozdobioną figurami Boga Ojca, Ducha Świętego i aniołków. Obecnie kościół zdobi neobarokowa polichromia z lat 1980-1982, która jest dziełem krakowskich malarzy: Jacka i Mieczysława Żubrowskich. Kościół w Jabłonce wykonany jest w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem józefińskim z wieżą w fasadzie flankowaną parą wolut – popularnym na pograniczu Galicji i Węgier. W bryle kościoła wzniesionego z kamienia wyróżnia się nawa połączona z węższym i niższym, półkoliście zamkniętym prezbiterium oraz wieża nasadzona na nawę. W pobliżu kościoła znajduje się kamienna figura Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej z 1809 roku, którą wykonał warsztat rzeźbiarski w Białym Potoku.

Bibliografia