Kościół parafialny Narodzenia św. Jana Chrzciciela

Województwo
ŚLĄSKIE
Powiat
żywiecki
Gmina
Ślemień
Miejscowość
Ślemień
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Sucha Beskidzka
Parafia
Narodzenia św. Jana Chrzciciela
Identyfikator
DZIELO/12705
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1842-1853
Fundator
Elżbieta Wielopolska
Technika i materiał
kamień, cegła, murowanie, tynkowanie, blacha, polichromia
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Pierwszy, drewniany kościół został wybudowany w Ślemieniu z funduszy Aleksandra Komorowskiego około 1592 roku i rozbudowany dzięki pomocy Katarzyny z Komorowskich Grudzińskiej, starościny średzkiej, w 1662 roku. Nosił wezwanie św. Jana Chrzciciela. Prace ciesielskie przy powiększaniu kościoła prowadził Józef Serwin (Serafin), który dobudował też wieżę. Polichromię w 1680 roku wykonał malarz Gabriel Barna „Węgrzyn”, późniejszy pleban w Orawce. Z dawnego kościoła zachowała się kamienna chrzcielnica. Nowy, murowany kościół powstał po przeciwnej stronie drogi, w latach 1842-1853. Został wzniesiony dzięki funduszom Elżbiety Wielopolskiej według planu Leureta (Lerueta, Loureta) przez budowniczego J. Appela (Appla) i był konsekrowany w 1860 roku przez biskupa tarnowskiego Józefa Pukalskiego. Część wyposażenia i paramentów została przeniesiona z dawnego, drewnianego kościoła. Należy do nich np. kamienna chrzcielnica. W XX wieku wnętrze kościoła zostało odrestaurowane, odmalowano ołtarze, figury, zmieniono wystrój kościoła, w 2009 roku wymieniono dach. Między 2000 i 2010 rokiem odnowiono elewacje zewnętrzne.

Opis

Kościół murowany, orientowany, z półkoliście zamkniętym prezbiterium, zakrystią od północy i kaplicą od południa, z przedsionkiem i wieżą od zachodu. Budynek trójnawowy, trójprzęsłowy, z nawą główną szerszą od bocznych, oddzieloną filarami, ze sklepieniem kolebkowym z gurtami. Od zachodu chór muzyczny wsparty na filarach. Ściany artykułowane pilastrami, do których dochodzą gurty sklepienia, prezbiterium oddzielone łukiem tęczowym z napisem „OTO BARANEK BOŻY”. Między pilastrami naw bocznych oraz po obu stronach ołtarza okna w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. Mniejsze w kaplicy, zakrystii, przedsionku, oraz z czterech stron wieży. Główne drzwi od wschodu, boczne od północy, kolejne do zakrystii.
Fasada trójosiowa, dwukondygnacyjna, zakończona wieżą z hełmem. Osie wydzielone są występami, kondygnacja artykułowana fragmentami gzymsu. W dolnej kondygnacji drzwi o wykroju prostokątnym, powyżej okulus. W osiach bocznych wąskie okna w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście, powyżej pod fragmentami gzymsu rzędy ornamentu kostkowego. W drugiej kondygnacji, na występującym fragmencie ściany tarcza zegara. Powyżej kondygnacja ośmiobocznej wieży, z czterech stron przeprutej wąskimi oknami o wykroju jak w fasadzie. Ściany boczne kościoła gładkie, przedsionek zaznaczony płaskimi lizenami, okna umieszczone we wnękach. Nawa główna, kaplica oraz kruchta nakryte dachami dwuspadowymi, prezbiterium dwuspadowym zamkniętym półkoliście. Wieża zwieńczona hełmem o rozbudowanej konstrukcji. Na zwężającym się dachu cebulasta kopuła zakończona latarnią przeprutą arkadkami zwieńczoną mniejszą kopułką cebulastą zakończoną krzyżem na kuli.

Do najstarszych elementów wyposażenia należą kamienna siedemnastowieczna chrzcielnica, krucyfiks z tego samego okresu oraz osiemnastowieczna rzeźba Chrystusa Frasobliwego.

Zarys problematyki artystycznej

Świątynia Narodzenia św. Jana Chrzciciela jest budowlą o prostych formach architektonicznych, której części są jasno wydzielone, wnętrze jest klarownie artykułowane, a zewnętrzne elewacje pozostają niemal gładkie. Została wybudowana według planu Leureta (Lerueta, Loureta). Nawiązuje do klasycznych wzorów i jest przykładem późnego stylu józefińskiego, który wykształcił się na terenach Galicji w architekturze tworzonej za rządów monarchii habsburskiej. Charakter budowli został określony przepisami wynikającymi z wprowadzonej przez Józefa II reformy kościelnej, która miała na celu stopniowe ograniczenie autonomii Kościoła. Zapewniano finansowanie, jednak zalecano oszczędność, którą osiągano upraszczając formę, kładąc nacisk na funkcjonalność oraz ograniczając wyposażenie i dekorację budowli. Korzystano z powtarzalnych projektów. Cechami należącymi do stylu józefińskiego, które ujawniły się w bryle ślemieńskiego kościoła, są prosty układ z wieżą na osi oraz pozbawiona ozdób fasada podzielona jedynie gzymsami i występami, przepruta niewielkimi oknami. Ślemieńska świątynia ma trzy nawy, choć zalecano raczej budowanie kościołów jednonawowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. W XX wieku wnętrze kościoła zostało odrestaurowane, odmalowano ołtarze, figury, zmieniono wystrój kościoła, w 2009 roku wymieniono dach. Między 2000 i 2010 rokiem odnowiono elewacje zewnętrzne.

Streszczenie

Obecny, murowany kościół Narodzenia św. Jana Chrzciciela w Ślemieniu został wybudowany w latach 1842-1852 przez budowniczego Appela według planów Lerueta. Poprzedni kościół w tej miejscowości był drewniany, wybudowano go około 1592 roku i rozbudowano w 1662 roku, stał po drugiej stronie drogi. Wyposażenie nowego kościoła pochodzi niemal w całości z okresu jego budowy, z poprzedniego przeniesiono jedynie kamienną chrzcielnicę i być może kilka rzeźb.

Bibliografia

Komoniecki Andrzej, "Chronografia albo Dziejopis żywiecki", Żywiec 2005
Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948
Augustynek Tadeusz , "Zarys dziejów parafii i kościołów w 150-lecie konsekracji kościoła parafialnego w Ślemieniu. 1860-2010", Kraków 2010
Blaschke Kinga , "Inwencja i repetycja. Powtarzalność planów w w architekturze kościelnej na Rusi Czerwonej", Kraków 2010

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Kościół parafialny Narodzenia św. Jana Chrzciciela", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-parafialny-narodzenia-sw-jana-chrzciciela

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności