Kaplica Narodzenia Najświętszej Marii Panny na Jasnej Górce

Dzieje zabytku

Jasna Górka była dawniej znana pod nazwą Kumorkowe Gronie. Od XIV wieku znajdowała się tutaj figura Matki Boskiej, około XVII wieku zbudowano pierwszą kaplicę. Mimo że w 1623 roku rodzina Komorowskich sprowadziła do kościoła parafialnego w leżącym niedaleko Rychwałdzie obraz Matki Boskiej, który słynął cudami, ludzie nie przestali korzystać z kaplicy. Ostatecznie kaplica została zburzona i dopiero w XIX wieku na jej miejscu Józef Pochopień, mieszkaniec Ślemienia, ufundował i ustawił figurę Matki Boskiej, którą można oglądać do dziś. W dziewięćsetlecie chrztu Polski, w latach 1862-1866, ksiądz Antoni Antałkiewicz wraz z wiernymi wybudowali kaplicę, zachowując figurę Matki Boskiej. Budowla została poświęcona 12 września 1866. Z uwagi na rosnącą liczbę wiernych i pielgrzymów proboszcz zaczął rozbudowywać kaplicę, dzieło dokończył jego następca – ksiądz Tomasz Czapela. Poświęcenie rozbudowanej kaplicy odbyło się w 1889 roku. Kolejny proboszcz Franciszek Krupa, który pełnił posługę w latach 1895-1933, zbudował pod kościółkiem grotę, do której spływa woda z cudownego źródełka. Ustawił w niej figurę Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia. W latach pięćdziesiątych XX wieku kościół został wyremontowany po zniszczeniach wojennych. W latach 1957-1958 malarz Jerzy Strużyna z synem, Ślązacy, wykonali polichromię wnętrza ze scenami z życia Matki Boskiej.
W 1967 roku zmieniono wezwanie kaplicy z Najświętszego Imienia Marii na Narodzenia Najświętszej Marii Panny. W ołtarzu głównym znajduje się słynąca łaskami kopia obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej, ofiarowana w 1868 roku przez Franciszkę Witkowską z Częstochowy, zasłaniana obrazem przedstawiającym Marię z rodzicami.

Opis

Kościół murowany, orientowany, z półkoliście zamkniętym prezbiterium, niewielką zakrystią od północy, z przedsionkiem i wieżą od zachodu. Budynek trójnawowy, trójprzęsłowy, z nawą główną szerszą od bocznych, oddzieloną filarami, ze sklepieniem zwierciadlanym. Prezbiterium oddzielone łukiem tęczowym, dwuprzęsłowe, nakryte sklepieniem żaglastym z gurtami. Od zachodu chór muzyczny wsparty na ściankach i filarach przechodzących w pilastry. Ściany artykułowane płaskimi pilastrami. Ściany, podpory oraz sklepienie pokryte polichromią.
Między pilastrami naw bocznych oraz po obu stronach ołtarza okna w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. Dwa mniejsze okna w przedsionku, po jednym w drugiej i trzeciej kondygnacji wieży od zachodu, w czwartej kondygnacji z czterech stron. Główne drzwi od wschodu, boczne od północy, kolejne do północy do zakrystii.
Fasada kościoła trójosiowa, czterokondygnacyjna, z wieżą na osi. Osie wydzielone są lizenami na narożach występu wieży, kondygnacje artykułowane otworami. Do wejścia prowadzą drzwi w kształcie stojącego prostokąta w niszy zamkniętej łukiem koszowym, w drugiej kondygnacji balkon, w którym na tle okna figura Marii. W osiach bocznych wąskie okna w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. Kondygnacje oddzielone niezbyt wydatnym gzymsem. Dwie górne kondygnacje przeprute oknami, w ostatniej kondygnacji wieża przechodzi w ośmioboczną. Tynkowane ściany boczne naw oraz prezbiterium artykułowane murowanymi z kamienia lizenami, pomiędzy którymi są okna umieszczone we wnękach. Nawa główna oraz kruchta nakryte dachami dwuspadowymi, prezbiterium dwuspadowym zamkniętym półkoliście. Wieża zwieńczona hełmem w formie ostrosłupa z trójkątnymi wycięciami powyżej okien ostatniej kondygnacji. Pod kościołem znajduje się wymurowania z kamienia grota, do której spływa woda ze słynącego cudami źródła. W grocie ustawiono figurę Matki Boskiej.
Całe wyposażenie pochodzi z drugiej połowy XIX wieku.

Zarys problematyki artystycznej

Kaplica Narodzenia Najświętszej Marii Panny jest budowlą o prostych formach architektonicznych, której części są jasno wydzielone, a wnętrze i elewacje zewnętrzne klarownie artykułowane. Nawiązuje do klasycznych wzorów i jest przykładem późnego stylu józefińskiego, który wykształcił się na terenach Galicji w architekturze tworzonej za rządów monarchii habsburskiej. Charakter budowli został określony przepisami wynikającymi z wprowadzonej przez Józefa II reformy kościelnej, która miała na celu stopniowe ograniczenie autonomii Kościoła. Zapewniano finansowanie, jednak zalecano oszczędność, którą osiągano upraszczając formę, kładąc nacisk na funkcjonalność oraz ograniczając wyposażenie i dekorację budowli. Korzystano z powtarzalnych projektów. Cechami należącymi do stylu józefińskiego, które ujawniły się w bryle ślemieńskiej kaplicy, są: prosty układ z wieżą na osi, pozbawiona ozdób fasada podzielona jedynie lizenami i niewielkimi oknami, płaskie sklepienie i dekoracja wnętrza polichromią bez użycia kosztowniejszych technik takich jak stiuk. Ślemieńska kaplica ma trzy nawy, choć zalecano raczej budowanie kościołów jednonawowych.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kaplica Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Ślemieniu została wybudowana w latach 1862-1866. Jest przykładem późnej architektury stylu józefińskiego. Całe jej wyposażenie pochodzi z drugiej połowy XIX wieku.

Bibliografia