Ołtarz boczny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
limanowski
Gmina
Mszana Dolna
Miejscowość
Mszana Dolna
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Parafia
Św. Michała Archanioła
Tagi
Najświętsze Serce Jezusa Przemienienie Pańskie styl neogotycki św. Andrzej św. Filip św. Paweł św. Piotr Tron Łaski Ukrzyżowanie
Miejsce przechowywania
transept
Identyfikator
DZIELO/04378
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
XIX wiek, przekształcony w pierwszej połowie XX wieku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, bejca, złocenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany w XIX wieku i pochodzi z poprzedniego kościoła w Mszanie Dolnej. W 1927 roku Juliusz Makarewicz sporządził projekt przekształcenia dzieła, dodając do niego nową, środkową część w formie tryptyku. Pierwotnie ołtarz umieszczony był przy łuku arkady tęczowej, ale w wyniku prac remontowych w 1971 roku przesunięto go w głąb ramion transeptu. Według informacji zgromadzonych podczas inwentaryzacji kościoła autorem dzieła jest T. Wójcik.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na stopniu. Ołtarz prostopadłościenny, drewniany. Antepedium dekorowane trzema płycinami; środkowa w formie wieloliścia z krzyżem w polu, po jej obu stronach złocone płyciny prostokątne zakończone łukiem ostrym z laskowaniem, maswerkiem w zwieńczeniu i wicią roślinną po obu stronach laskowania. Mensa oparta jest na czterech wolno stojących kolumnach z trzonami zdobionymi motywem okręgów z wpisanymi w nie krzyżami greckimi z kapitelami korynckimi. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki, flankowane parą kolumienek na wysokich cokołach podtrzymujących ostrołukową arkadę; na osi kolumn dwa pinakle zwieńczone kwiatonami. Na ściance frontowej drzwiczki ze złoconą płyciną w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem ostrym z płaskorzeźbionym kielichem z hostią w polu, obwiedzionym promienistą aureolą; po bokach kielicha dwie gwiazdki. Na gzymsie tabernakulum płaskorzeźbiona wić roślinna.

Predella ustawiona na niskim cokoliku zdobionym rozetami, powyżej wklęsły wałek oraz płycina w kształcie leżącego prostokąta z rzeźbioną wicią roślinną na czerwonym tle. Nastawa flankowana parą smukłych filarów wspierających wąskie pinakle z kwiatonami i żabkami. Pole główne w formie tryptyku, poszczególne kwatery oddzielone pionowymi płycinami zdobionymi płaskorzeźbioną laską, owiniętą liśćmi stylizowanego akantu. W polu głównym obraz „Najświętsze Serce Jezusa” umieszczony w prostokątnej wnęce, zamkniętej łukiem ostrym, podtrzymanym półkolumienkami. W nadłuczach stylizowany astwerk. W lewej kwaterze obraz przedstawiający Przemienienie Pańskie. Z kolei w prawej kwaterze obraz „Ukrzyżowanie”. Gzyms kondygnacji ozdobiony jest rzeźbionym astwerkiem. Po bokach kondygnacji dwie pary wygiętych, delikatnie esowato pinakli owiniętych wolutowo zawiniętymi liśćmi stylizowanego akantu.

Zwieńczenie trójosiowe, w kształcie trzech ostrołukowych aediculi wspartych zdwojonymi kolumienkami. Pomiędzy osiami podwieszone baldachimy, pod którymi ustawione są na wspornikach dwie rzeźby: po lewej stronie św. Piotra, a po prawej św. Pawła. Oś środkowa jest znacznie wyższa od bocznych, posadowiona na wysokim cokole, w którym znajduje się maswerk, flankowany pilastrami. Powyżej aedicula z głęboką wnęką, w której umieszczona jest rzeźba przedstawiająca Tron Łaski. Całość zwieńczona dwukondygnacyjnym szczytem z pinaklami, kwiatonami i żabkami. W osi bocznej, lewej w głębokiej wnęce umieszczona jest figura św. Filipa Apostoła, a po prawej stronie zwieńczenia figura św. Andrzeja. Na osi bocznych partii zwieńczenia znajdują się wsporniki z figurami aniołów. Struktura w odcieniu naturalnego drewna; ornamentyka i profile złocone, detale polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny został wykonany w XIX wieku w stylu neogotyckim. Dzieło posiada typowe dla tego okresu formy: przewagę elementów pionowych (wertykalizm), strzelistość bryły, a także szereg dekoracji zaczerpniętych z gotyku: ostre łuki, sterczyny, maswerki, blendy, czwórliście i inne. Ołtarz został ponadto w XX wieku zakomponowany na kształt poliptyku. Autor przekształcenia, Juliusz Makarewicz (1854-1936) nawiązał w ten sposób do typu nastawy ołtarzowej charakterystycznej dla późnego gotyku. Poliptyk w układzie, jaki występuje w ołtarzu w Mszanie Dolnej, czyli złożony z części środkowej oraz dwóch zwykle ruchomych skrzydeł bocznych nazywany jest tryptykiem. W epoce gotyku dzieła z nieruchomymi skrzydłami bocznymi wywodziły swoją genezę z malarstwa ściennego lub nawiązywały do struktury ikonostasów. Były szczególnie popularne w krajach basenu Morza Śródziemnego.

Streszczenie

Ołtarz został wykonany w XIX wieku w stylu neogotyckim i pochodzi z poprzedniego kościoła w Mszanie Dolnej. W 1927 roku Juliusz Makarewicz sporządził projekt przekształcenia dzieła, dodając do niego nową, środkową część w formie tryptyku.

Bibliografia

Czapczyńska-Kleszczyńska Danuta, Szybisty Tomasz, "Korpus witraży z lat 1800-1945 w kościołach rzymskokatolickich metropolii krakowskiej i przemyskiej, t. 1: Archidiecezja Krakowska, dekanaty krakowskie", Kraków 2014
"Słownik terminologiczny sztuk pięknych", Warszawa 2011

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Miejska Biblioteka w Mszanie Dolnej, Kronika Mszany Dolnej, oprac. Olga Illulkiewicz, Mszana Dolna 2002, s. 121.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz boczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-boczny-73

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności