Ołtarz boczny

Dzieje zabytku

Ołtarz został wykonany w XIX wieku i pochodzi z poprzedniego kościoła w Mszanie Dolnej. W 1927 roku Juliusz Makarewicz sporządził projekt przekształcenia dzieła, dodając do niego nową, środkową część w formie tryptyku. Pierwotnie ołtarz umieszczony był przy łuku arkady tęczowej, ale w wyniku prac remontowych w 1971 roku przesunięto go w głąb ramion transeptu.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem, ustawiona na stopniu. Ołtarz prostopadłościenny, drewniany. Antepedium dekorowane trzema płycinami; środkowa w formie wieloliścia z krzyżem w polu. Mensa drewniana, podtrzymywana przez parę kolumn o roślinnych kapitelach. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki, flankowane parą kolumienek na wysokich cokołach podtrzymujących ostrołukową arkadę; na osi kolumn dwa pinakle zwieńczone kwiatonami. Na ściance frontowej drzwiczki ze złoconą płyciną w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem ostrym z płaskorzeźbionym sercem w polu, obwiedzionym koroną cierniową i promienistą aureolą; dookoła sześć gwiazdek. Na gzymsie tabernakulum płaskorzeźbiona wić roślinna.

Predella ustawiona na niskim cokoliku zdobionym rozetami, powyżej wklęsły wałek oraz płycina w kształcie leżącego prostokąta z rzeźbioną wicią roślinną na czerwonym tle. Nastawa flankowana parą smukłych filarów wspierających wąskie pinakle z kwiatonami i żabkami. Pole główne w formie tryptyku, poszczególne kwatery oddzielone pionowymi płycinami zdobionymi płaskorzeźbioną laską, owiniętą liśćmi stylizowanego akantu. W polu głównym obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem umieszczony w prostokątnej wnęce, zamkniętej łukiem ostrym, podtrzymanym półkolumienkami. W nadłuczach stylizowany astwerk. W lewej kwaterze od dołu obraz przedstawiający Zwiastowanie, powyżej Zaśniecie Matki Boskiej. Z kolei w prawej kwaterze od dołu umieszczony jest obraz „Ofiarowanie Chrystusa”, a wyżej „Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny”. Gzyms kondygnacji ozdobiony jest astwerkiem.

Zwieńczenie trójosiowe, w kształcie trzech ostrołukowych aediculi wspartych zdwojonymi kolumienkami. Pomiędzy osiami podwieszone baldachimy, pod którymi ustawione są na wspornikach dwie rzeźby świętych, z których jeden umieszczony po lewej stronie trzyma księgę, a drugi pióro. Oś środkowa jest znacznie wyższa od bocznych, posadowiona na wysokim cokole, w którym znajduje się wizerunek Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, flankowany pilastrami i ze szczytem w formie małego kwiatonu. Powyżej aedicula z głęboką wnęką, w której umieszczone są rzeźby św. Elżbiety i Matki Boskiej przedstawiające scenę Nawiedzenia. Całość zwieńczona dwukondygnacyjnym szczytem z pinaklami, kwiatonami i żabkami. W osi bocznej, lewej w głębokiej wnęce umieszczona jest figura św. Antoniego Padewskiego, a po prawej stronie zwieńczenia figura świętego w stroju redemptorysty (być może św. Alfons Maria Liguori). Na osi bocznych partii zwieńczenia znajdują sie wsporniki z figurami aniołów. Struktura w odcieniu naturalnego drewna; ornamentyka i profile złocone, detale polichromowane.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz boczny Matki Boskiej został wykonany w XIX wieku w stylu neogotyckim. Dzieło posiada typowe dla tego okresu formy: przewagę elementów pionowych (wertykalizm), strzelistość bryły, a także szereg dekoracji zaczerpniętych z gotyku: ostre łuki, sterczyny, maswerki, blendy, czwórliście i inne. Ołtarz został ponadto w XX wieku zakomponowany na kształt poliptyku. Autor przekształcenia, Juliusz Makarewicz (1854-1936) nawiązał w ten sposób do typu nastawy ołtarzowej charakterystycznej dla późnego gotyku. Poliptyk w układzie, jaki występuje w ołtarzu w Mszanie Dolnej, czyli złożony z części środkowej oraz dwóch zwykle ruchomych skrzydeł bocznych nazywany jest tryptykiem. W epoce gotyku dzieła z nieruchomymi skrzydłami bocznymi wywodziły swoją genezę z malarstwa ściennego lub nawiązywały do struktury ikonostasów. Były szczególnie popularne w krajach basenu Morza Śródziemnego.

Streszczenie

Ołtarz został wykonany w XIX wieku w stylu neogotyckim i pochodzi z poprzedniego kościoła w Mszanie Dolnej. W 1927 roku Juliusz Makarewicz sporządził projekt przekształcenia dzieła, dodając do niego nową, środkową część w formie tryptyku.

Bibliografia