Zegar eucharystyczny
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Kocmyrzów-Luborzyca
Miejscowość
Czulice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wawrzeńczyce
Parafia
Św. Mikołaja
Miejsce przechowywania
plebania
Identyfikator
DZIELO/01152
Kategoria
inne dzieła sztuki
Ilość
1
Czas powstania
przed 1783 roku
Technika i materiał
olej na desce
Wymiary podstawowe
szerokość –
50 cm
wysokość –
40 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Dzieje zabytku
W aktach wizytacji biskupa Michała Jerzego Ciołka z 1783 roku zapisano: „Tablice w Zakrystyi drewniane; iedna pro signo renovationis S[anctis]simi, druga do wieszania przed Kościołem, na znak Odpustu, na ktorey Monstrancya iest malowana, dwie”. O istnieniu dwóch tablic w pierwszej połowie XIX wieku świadczy również zapis w inwentarzu z 1827 roku: „Tablic drewnianych, iedna okazująca wystawienie, druga czas Renowacyi Sanctissimi”. Niestety do czasów współczesnych zachowała się tylko tablica „okazująca (...) czas Renowacyi Sanctissimi”, czyli zegar do renowacji postaci świętych (hostii i komunikantów).
Opis
Zegar w kształcie stojącego prostokąta. W części centralnej okrągła tarcza z pejzażem oraz kołem pośrodku, ozdobionym kielichem z hostią, od którego odchodzą dwie fantazyjnie wycięte wskazówki. Wokół tarczy z pejzażem dwa okręgi, w pierwszym liczby od 1 do 31, w drugim, zewnętrznym – łacińskie nazwy miesięcy. W górnej części kompozycji biała banderola z napisem: „Renovatio Sanctissimi Sacramenti”. Poniżej, wpisany w koło na czerwonym tle monogram Chrystusa. Tło czarne.
Zarys problematyki artystycznej
Zegar do renowacji postaci świętych (hostii i komunikantów) służył do oznaczania terminu odnawiania zapasów hostii, aby uniknąć niebezpieczeństwa ich zepsucia. Do konsekracji nie wolno było używać hostii, które zostały wypieczone przed dwoma lub trzema miesiącami. W tym celu, aby ściśle przestrzegać terminu zmiany postaci świętych, należało wykonać „zegar”, który wskazywałby datę sporządzenia i datę konsekracji. Przyrząd ten był zwłaszcza stosowany w kościołach, gdzie ruch komunikujących był nieduży. Zegar miał składać się z tarczy podzielonej na 31 dni, dwóch okienek do tabliczek z miesiącami i dwoma wskazówkami: jedna z napisem „sporządzone”, druga „konsekrowane” ustawionymi na miejscu dat wyżej wymienionych czynności. Tablica miała być również oznaczona symbolami eucharystycznymi tak jak w kościele w Czulicach (kielich z hostią) i być „bardzo starannie wykonana ad hoc przez artystę grafika”, co również potwierdza jakość wykonania czulickiego dzieła. Ze względu na małą ilość zachowanych tego typu obiektów zegar czulicki stanowi wyjątkowy przykład „Renovatio Sanctissimi Sacramenti”. Spośród zachowanych zegarów do renowacji postaci świętych można wskazać jeszcze znacznie późniejszy, dziewiętnastowieczny przykład tego typu przedmiotu znajdujący się w kościele św. Wincentego w Krakowie.
Stan zachowania / Prace konserwatorskie
Dobry, nieliczne przetarcia warstwy malarskiej.
Streszczenie
Zegar do renowacji postaci świętych (hostii i komunikantów) służył do oznaczania terminu odnawiania zapasów hostii. Został wykonany przed 1783 rokiem, na co wskazuje zapis w wizytacji biskupiej. Ze względu na małą ilość zachowanych przykładów tego typu obiektów zegar czulicki stanowi wyjątkowy przykład „Renovatio Sanctissimi Sacramenti”.
Bibliografia
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Inne dzieła z tego miejsca
Inne dzieła z tego roku
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Balustrada ganku obiegająca ścianę zachodnią, północną i południową z malowanymi scenami Litanii Loretańskiej umieszczonymi w płycinach o różnorodnych kształtach, przeważnie stojącego prostokąta z modyfikacjami: o ściętych narożach, zamkniętych półkoliście, zamkniętych uszakami lub innych. Poszczególne osie wydzielone są pilastrami hermowymi, wspartymi na bazach i niskich cokołach. Podpory podtrzymują imposty zdobione rombami oraz niepełne belkowanie w postaci profilowanego gzymsu, wyłamanego na ich osi. Pod oraz ponad obrazami umieszczone są złocone napisy. Balustrada ujęta jest od dołu fantazyjnie wykrojonymi kartuszami, ozdobionymi kaboszonami i rautami. Struktura jest polichromowana na czarno, pilastry i detale na czerwono, ornamentyka i profilowania złocone oraz srebrzone. Poszczególne sceny opatrzone są napisami:
Na ścianie południowej, od lewej:
1. „S. VIRGO VIRGINVM, OR(A PRO NOBIS)”, „PANNO NAD PANNAMI, MODL(SIĘ ZA NAMI)”
2. „MATTER VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO ŻYJĄCYCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „MATER PVLCHRAE DILECTIONIS, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO JEZVSOWEJ MIŁOSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „MATER SANCTAE SPEI, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO S. NADZIEJI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „MATER HONORIFICATA, OR(A PRO NOBIS)”, „MATKO PRZESŁAWNA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „LIGNVUM VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DRZEWO ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „VENA VITAE, OR(A PRO NOBIS)”, „STRVMIENIV ŻYWOTA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „NAVIS INSTITORIS ETC, OR(A PRO NOBIS)”, „OKĘCIE CHLEB ŻŸWŸ NIOSACŸ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „FAVVS DISTILANS, OR(A PRO NOBIS)”, „SŁODKOŚCI PŁŸNACA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „FONS SIGNATVS, OR(A PRO NOBIS)”, „ZDROJV ZAPIECZĘTOWANY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PVTEVS AQVARVM VIVENTIVM, OR(A PRO NOBIS)”, „STVDNICO WOD ŻŸWŸCH, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „TORRENS MELLIS ET BVTYRI, OR(A PRO NOBIS)”, „POTOKV Z MIŁOSCIA CIEKACY: M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „DOMVS SAPIENTIAE, OR(A PRO NOBIS)”, „DOMIE MADROSCI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „SPECVLM SINE MACVLA, OR(A PRO NOBIS)”, „ZWIERCIADŁO BEZ ZMAZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie zachodniej, od lewej:
1. „THRONVS SALAMONIC, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON SALOMONA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „MVLIER AMICTA SOLE, OR(A PRO NOBIS)”, „NIEWIASTA W SŁONCE ODZIANA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „PVLCHRA VT LVNA, OR(A PRO NOBIS)”, „PIEKNA JAK KSIEŻYC, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „ELECTA VT SOL, OR(A PRO NOBIS)”, „WYBRANA JAK SŁOŃCE, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
5. „HONORIFICENTIA POPVLI NOSTRI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEDMIOT CZCI NARODU NASZEGO”
6. „VIRGA MOYSIS, OR(A PRO NOBIS)”, „LASKA MOJŻESZOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „CIVITAS REFVGII, OR(A PRO NOBIS)”, „MIASTO UCIECZKI, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „CLYPEVS OMNIB, IN TE SPERATIB, OR(A PRO NOBIS)”, „TARCZA WSZYSTKICH TOBIE UFAJ[ĄCY]M”
9. „TVRRIS EBVRNEA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO Z KOSCI SŁONIOWEJ M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
Na ścianie północnej, od lewej:
1. „TVRRIS DAVIDICA, OR(A PRO NOBIS)”, „WIEŻO DAWIDOWA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
2. „PARADISVS VOLVPTATIS, OR(A PRO NOBIS)”, „RAJU ROZKOSZY, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
3. „DESIDERIVM COLLIVEM ETERNORV, OR(A PRO NOBIS)”, „PRAGNIENIE PAGÓRKÓW WIECZny do, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
4. „LILIVM INTER SPINAS, OR(A PRO NOBIS)”, „LILIA MIĘDZY CIERNIAMI”
5. „RVBVS ARDENS INCONBVSTVS, OR(A PRO NOBIS)”, „KRZAK OGNISTY CIERNIowy, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
6. „THALAMVS SPONSI, OR(A PRO NOBIS)”, „KOMNATA OBLUBIEŃCÓW, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
7. „TABERNACVLVM FOEDERIS, OR(A PRO NOBIS)”, „NAMIOT PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
8. „AVRORA CONSVRGENS, OR(A PRO NOBIS)”, „JUTRZENKA WSCHODZĄCA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
9. „SANCTVARIVM DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „SANKTUARIUM BOGA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
10. „ARCA TESTAMENTI, OR(A PRO NOBIS)”, „ARKA PRZYMIERZA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
11. „PROPITIATORIVM ALTISSIMI, OR(A PRO NOBIS)”, „PRZEBŁAGANIE PRZEDWIECZNEGO, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
12. „GLORIA IERVSALEM, OR(A PRO NOBIS)”, „CHWAŁA JERUSALEM, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
13. „SOLVM GLORIA DEI, OR(A PRO NOBIS)”, „TRON CHWAŁY BOŻEJ, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”
14. „REGINA CAELI, OR(A PRO NOBIS)”, „KRÓLOWA NIEBA, M(ÓDL SIĘ ZA NAMI)”](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/59a3f97fed050f099cb97de9/WorkImage/5b44798b70d08872201b7e0c/5b44798b70d08872201b7e0c_home.jpg?rand=1714182538)
Jak cytować?
Maria Działo, "Zegar eucharystyczny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/zegar-eucharystyczny-1