Matka Boska Bolesna

Dzieje zabytku

Tkanina powstała w XVIII wieku wraz z oponą przedstawiającą Biczowanie Chrystusa i św. Marię Magdalenę, jako spójny komplet tkanin wielkopostnych.

Opis

Tkanina w kształcie stojącego prostokąta, zamkniętego łukiem nadwieszonym, dosztukowana do kształtu stojącego prostokąta. W centrum kompozycji stojąca Matka Boska, ukazana frontalnie z dłońmi splecionymi na wysokości bioder z głową przechyloną w prawo i skłonioną delikatnie w dół, prawą ręką opiera się o skałę. W jej serce wbite jest siedem mieczy: trzy z lewej strony i cztery z prawej. Twarz trójkątna o wyraźnych, konturowych rysach, oczy zamknięte, duży nos. Ubrana jest w różową suknię i granatowy płaszcz przerzucony przez prawą rękę i spływający wzdłuż lewego boku; na głowie ma granatowy welon, a wokół głowy złoty i promienisty nimb. Maria ukazana jest na tle skał: na skale po lewej stronie leży biały titulus w formie banderoli z napisem „IN / RI”, a na skale po prawej trzy gwoździe i korona cierniowa. Tło jednolite, czarne. Kolorystyka przytłumiona, wyraźnie podkreślona i rozświetlona jasnymi plamami barwnymi na sukni i twarzy Matki Boskiej.

Zarys problematyki artystycznej

Tkaniny wielkopostne, zwane też oponami, zasłonami i kurtynami wielkopostnymi, służyły do zasłaniania ołtarzy, figur i krucyfiksów od piątej niedzieli Wielkiego Postu do Wielkiej Środy (10 dni w roku). Omawiana tkanina stanowi spójny komplet wraz z tkaninami przedstawiającymi: Biczowanie Chrystusa i św. Marię Magdalenę. Przedstawia Matkę Boską Bolesną i jest ilustracją fragmentu Ewangelii św. Łukasza: „Symeon zaś błogosławił Ich i rzekł do Maryi, Matki Jego: «Oto Ten przeznaczony jest na upadek i na powstanie wielu w Izraelu, i na znak, któremu sprzeciwiać się będą. A Twoją duszę miecz przeniknie, aby na jaw wyszły zamysły serc wielu»” (Łk 2, 34-35). Przedstawienia Matki Boskiej Bolesnej przeszytej mieczem pojawiły się już w średniowieczu. Jednak wizerunek usamodzielnił się dopiero pod koniec XV i na początku XVI wieku, zyskując dużą popularność w XVII i XVIII wieku. Siedem mieczy symbolizuje siedem boleści Matki Boskiej: Proroctwo Symeona, Ucieczkę do Egiptu, Zgubienie Jezusa, Spotkanie na drodze krzyżowej, Ukrzyżowanie i śmierć Jezusa, Zdjęcie z krzyża i Złożenie do grobu (kaznodzieje podawali zamiennie również zbliżone, ale inne wydarzenia z życia Marii). Geneza motywu sięga do ustalonego na synodzie kolońskim w 1423 roku nabożeństwa do Siedmiu Boleści Maryi. W omawianym dziele oprócz miecza przeszywającego serce Matki Boskiej ból został wyrażony poprzez charakterystyczny układ dłoni Marii zwany „affectus doloris”. Franz Lang (1654-1727), bawarski jezuita, autor wielu prac, w których opisał jakie możliwości daje gra aktora w procesie edukacji religijnej, gest ten omówił w następujący sposób: „Cierpimy i smucimy się, splatając dłonie na kształt grzebienia i unosząc je do serca albo opuszczając do pasa”. Podobnie jak aktor na scenie ma wzbudzać u widza poruszenie, tak i dzieło (obraz lub rzeźba) miały wywołać to samo uczucie poprzez gesty u modlących się wiernych. Przedstawienie Matki Boski Bolesnej nie jest jedynym w kościele w Orawce. Kolejne znajduje się w zwieńczeniu ołtarza bocznego Ukrzyżowania, a Matce Boskiej Bolesnej poświęcona jest kaplica boczna. W Polsce zachowało się niewiele tkanin wielkopostnych, dlatego orawskie tkaniny cieszą się szczególną popularnością. Inne opony wielkopostne możemy podziwiać w kościołach: św. Michała Archanioła w Binarowej, św. Wawrzyńca w Grojcu, Świętej Trójcy w Łopusznej, Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny w Tłuczani, Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Panny Marii w Jasienicy Rosielnej (woj. podkarpackie), a także w kaplicy cmentarnej w Raciborowicach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Zespół czterech opon wielkopostnych poddano konserwacji w latach 2000-2002. Prace konserwatorsko-włókiennicze wykonała Anna Sztolcman, a punktowanie warstwy malarskiej konserwator mgr Krystyna Sokół-Gujda.

Streszczenie

Tkanina wielkopostna z przedstawieniem Matki Boskiej Bolesnej powstała w XVIII wieku. Stanowi spójny komplet wraz z tkaninami przedstawiającymi: Biczowanie Chrystusa i św. Marię Magdalenę. Wizerunek jest ilustracją fragmentu Ewangelii św. Łukasza, w którym starzec Symeon przepowiedział Marii, iż jej duszę przebije miecz boleści.

Bibliografia