Św. Wawrzyniec

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Niżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Kwiryna
Tagi
rzeźba XVIII wieku św. Wawrzyniec
Miejsce przechowywania
ołtarz główny
Identyfikator
DZIELO/03415
Kategoria
rzeźba
Ilość
1
Czas powstania
druga dekada XVIII wieku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
wysokość – około 80 cm
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Wawrzyńca umieszczona jest w ołtarzu głównym w kościele w Łapszach Niżnych. Zespół ołtarzy w tej świątyni powstał po ataku zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, zwanych kurucami, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali poprzednie ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarza i stąd jego upamiętnienie umieszczone na dziele.

Opis

Rzeźba przedstawia św. Wawrzyńca. Święty ustawiony jest frontalnie z głową delikatnie zwróconą w swoją lewą stroną, z prawą ręką zgiętą w łokciu i wysuniętą do przodu, ułożoną do trzymania niezachowanego atrybutu (zapewne palmy męczeństwa); lewą ma złożoną na piersi, podtrzymuje nią duży ruszt w kształcie kratownicy. Twarz szeroka z małymi i delikatnie otwartymi ustami, z prostym nosem, z małymi oczami okolonymi wąskimi łukami brwiowymi. Włosy krótkie, kędzierzawe, ucięte w prostej linii wzdłuż nad uszami. Święty jest ubrany w długą, srebrzoną albę z długimi rękawami oraz złoconą dalmatykę, która zdobiona jest rzeźbioną wicią roślinną, na stopach ma złocone buty. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, jasna, szaty złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat, które silnie się zawijają. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy.

Omawiana figura przedstawia św. Wawrzyńca, który był diakonem w III wieku. W figurze w kościele w Łapszach Niżnych jest ubrany w strój diakona – złoconą dalmatykę dekorowaną wicią roślinną, nałożoną na srebrzoną albę. Święty jest patronem kucharzy, bibliotekarzy, piekarzy, studentów, ubogich, w chorobach reumatycznych oraz pożarach. Święty Wawrzyniec pochodził z Hiszpanii, przybył do Rzymu, gdzie został wyświęcony na diakona, następnie jako archidiakon zarządzał majątkiem Kościoła rzymskiego. Przed męczeńską śmiercią papieża Sykstusa II miał od niego otrzymać polecenie rozdania majątku kościelnego potrzebującym. Po wypełnieniu zadania został wtrącony do więzienia, gdzie nawrócił kilku strażników. Na wezwanie prefekta Rzymu w sprawie wydania funduszy kościelnych przyprowadził przed sąd biednych i oznajmił, iż oni są skarbem (funduszem) Kościoła. Święty Wawrzyniec został skazany na tortury i śmierć – był męczony poprzez spalenie na żelaznej kracie. Dlatego jego atrybutem ukazany w kościele omawianej rzeźbie jest żelazny ruszt. Jego szczątki pochowano w katakumbach Cyriaca. Początkowo kult św. Wawrzyńca rozwijał się w miejscu jego egzekucji, gdzie w VI w. zbudowano bazylikę San Lorenzo fuori le Mura, w której umieszczono jego relikwie. W Polsce pod wezwaniem św. Wawrzyńca znajduje się 150 kościołów, a we Włoszech – 47.

Streszczenie

Rzeźba powstała w drugiej dekadzie XVIII wieku i przedstawia św. Wawrzyńca, który pochodził z Hiszpanii. W III wieku przybył do Rzymu, gdzie został wyświęcony na diakona, następnie jako archidiakon zarządzał majątkiem Kościoła rzymskiego. Święty został skazany na tortury i śmierć – był męczony poprzez spalenie na żelaznej kracie, która została ukazana na omawianej rzeźbie. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach.

Bibliografia

Wójtowicz Aleksandra, "Kościół parafialny w Łapszach Niżnych" , [w:] "Z dziejów Łapsz. 700-lecie przybycia Zakonu Bożogrobców na Zamagurze Spiskie" , red.Kowalczyk Julian , Łapsze Niżne 2013 , s. 139-160
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. 3: Województwo krakowskie, t. 1, z. 1: Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
Janicka-Krzywda Urszula , "Patron – atrybut – symbol", Poznań 1993
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959
Patyra Jowita, "Św. Wawrzyniec" , [w:] "Encyklopedia katolicka, t. 20" , Lublin 2014 , s. 296-297

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Maria Działo, "Św. Wawrzyniec", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-wawrzyniec-8

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności