Św. Stefan

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Stefana umieszczona jest w ołtarzu głównym w kościele w Łapszach Niżnych. Zespół ołtarzy w tej świątyni powstał po ataku zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, zwanych kurucami, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali poprzednie ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarza i stąd jego upamiętnienie umieszczone na dziele.

Opis

Rzeźba ścięta z tyłu, drążona, przedstawia św. Stefana. Figura ustawiona frontalnie w delikatnym kontrapoście z lewą nogą ugiętą w kolanie, z głową skierowaną w prawo. W prawej dłoni trzyma jabłko królewskie, lewą ma odsuniętą w bok z dłonią ułożoną do trzymania niezachowanego atrybutu (berła). Twarz szeroka, okolona ciemną, bujną i rozwianą brodą. Włosy ciemne, średniej długości, zasłaniające uszy i zawinięte dużymi lokami do tyłu. Święty ubrany jest w buty z wysokimi cholewami, srebrzoną suknię z długimi rękawami, przewiązaną pasem oraz złocony płaszcz, spięty na piersiach o dekoracyjnie wywiniętych fałdach. Na głowie zamknięta korona. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała, strój i atrybuty złocone.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat, które silnie się zawijają. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy. Święty Stefan był synem Gejzy, księcia węgierskiego, po którym objął rządy na Węgrzech w 997 roku. W 1000 roku został koronowany na króla Węgier i panował 38 lat. Jest patronem Serbii, Węgier oraz tkaczy.

Streszczenie

Rzeźba powstała w drugiej dekadzie XVIII wieku i przedstawia św. Stefana, patrona Węgier i Serbii. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju.

Bibliografia