Św. Paweł

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Pawła umieszczona jest w ołtarzu głównym w kościele w Łapszach Niżnych. Zespół ołtarzy w tej świątyni powstał po ataku zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, zwanych kurucami, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali poprzednie ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarza i stąd jego upamiętnienie umieszczone na dziele.

Opis

Rzeźba przedstawiająca św. Pawła ścięta z tyłu, drążona, ustawiona na rzeźbionym fragmencie skały. Figura ukazana frontalnie, w prawej wyciągniętej ręce trzyma otwartą księgę, a w lewej miecz, skierowany ostrzem w dół. Twarz szeroka, usta otwarte, niskie czoło, okolona długą i bujną brodą, układającą się w dwa pukle, opadające na pierś. Włosy średniej długości, zasłaniające uszy, zawinięte do tyłu w szerokie pukle. Święty ubrany jest w srebrzoną, długą suknię, rozwianą u spodu oraz złocony płaszcz przerzucony przez prawe ramie, drapowany w grube fałdy; na stopach ma założone sandały. Polichromia naturalistyczna w odsłoniętych partiach ciała, szaty i atrybuty złocone oraz srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat, które silnie się zawijają. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy.

Święty Paweł został ukazany z księgą w ręku, symbolizującą jego udział w misji apostolskiej. Atrybut ten pojawił się w ikonografii świętego już w sztuce wczesnochrześcijańskiej. W drugiej ręce św. Paweł trzyma miecz, nawiązujący do jego męczeńskiej śmierci. Miecz był przypisywany apostołowi dopiero po XIII wieku, znacznie później niż klucze u św. Piotra.

Streszczenie

Rzeźba powstała w drugiej dekadzie XVIII wieku i przedstawia św. Pawła. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach.

Bibliografia