Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Owalny obraz z przedstawieniem św. Jana Kantego przynależy do dekoracji zaplecka stalli ustawionych przy południowej ścianie prezbiterium kościoła w Niepołomicach. Stalle zostały wykonane w 1766 roku, o czym informuje napis na ich boku.

Opis

Przedstawienie ze św. Janem Kantym zostało ujęte w owalną, złoconą i profilowaną ramę. Świętego ukazano frontalnie w całej postaci w lekkim zwrocie w prawo na tle architektury. Jego głowa, lekko uniesiona, ujęta jest w trzech czwartych w prawo. Prawą rękę w nieznacznym geście wskazującym ma uniesioną i odsuniętą od ciała. W lewej natomiast trzyma pod skosem księgę o czerwonych bokach, oprawioną w szarą oprawę i spiętą na dwie klamry. Jest to starszy, łysiejący mężczyzna z wianuszkiem siwych włosów, o takim samym krótkim zaroście. Ma wysokie, łyse czoło, rumianą twarz z prostym nosem i wydatnymi ustami. Jego głowę otacza jasnobeżowy nimb. Jan Kanty ubrany jest w sutannę z koloratką w formie białego kołnierzyka, sięgającą kolan komżę z szerokimi rękawami, wiązaną pod szyją i obszytą wzorzystą koronką. Na piersi ma złocistą stułę. Święty zwraca się w stronę częściowo widocznego stołu ustawionego na jednostopniowym podeście na architektonicznym tle z motywem arkady. Ponad nią widoczne są różowo-białe obłoki wypełniające w całości górną przestrzeń kompozycji. Stół nakrywa błękitnobiały obrus obszyty u dołu złocistą frędzlą. Stoi na nim czarny krucyfiks ze złotą pasyjką, a po jego bokach czarny biret i srebrzysty dzwonek. Przed krzyżem leży zwisający ze stołu złocisty różaniec zakończony medalionem. Przed stołem leżą oparte o podest dwa złociste skrzyżowane berła w kształcie znanym z godła Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ponad głową Jana Kantego na tle obłoków unosi się nagie, uskrzydlone putto trzymające w ręce zielony wianek. Za świętym z prawej strony obrazu rozciąga się pastelowy pejzaż z różowo-błękitnym niebem. Na jego tle ukazano niewielką postać Jana Kantego w czarnej sutannie i birecie udzielającą jałmużny siedzącemu mężczyźnie. Scena rozgrywa się na tle podłużnego budynku, być może kościoła lub budynku uniwersyteckiego o jasnych ścianach i czerwonym dachu. Pod obrazem umieszczono czarny, majuskułowy napis „S(ANCTUS) JOANNES CANTIUS”. Poniżej na płycinie stalli umieszczono drugą inskrypcję w profilowanej, złoconej ramie „DIFFAMARE CAVE: NAM REVOCARE CRAVE / CONTURBARE CAVE: NON EST PLACERE SUAVE”.

Zarys problematyki artystycznej

Przedstawienie św. Jana Kantego w stallach w Niepołomicach nawiązuje w swej kompozycji do tradycji całopostaciowego portretu reprezentacyjnego z XVII i XVIII wieku, w którym przedstawiano osobę portretowaną na tle architektonicznym przy stole, na którym znajdowały się atrybuty jej godności, w tym przypadku jest to krzyż, biret i różaniec. Twórca zrezygnował z przedstawiania świętego w tradycyjnej todze akademickiej, zastąpionej strojem kapłańskim. O związkach Jana Kantego z Uniwersytetem Krakowskim świadczą dwa skrzyżowane berła akademickie, często pojawiające się jako godło uniwersytetu w jego ikonografii. Niesiony przez putto wianek oraz księga także związane są z jego ikonografią, czego przykład stanowi wyobrażenie na obrazie malarza Łukasza (Porębskiego?) „Felix Saeculum Cracoviae” (1626-1628) w kościele Bożego Ciała w Krakowie, gdzie święty trzyma wianek i księgę w rękach. Putto niosące wianek mogło być inspirowane postacią anioła przynoszącego wianek św. Janowi na rzymskim miedziorycie Jacopa Laura „Św. Jan z Kęt” (1601) i miedziorycie Jaques'a Grandego „Św. Jan z Kęt” z oficyny Petera Ovalda, Kolonia 1606.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Nieznaczne przetarcia warstwy malarskiej lica. W ramach pełnej konserwacji w 1978 roku Karol Pustelnik usunął przemalówki, uzupełnił grunty i ubytki warstwy malarskiej oraz rawerniksował lico obrazu.

Literatura

K. Sinko-Popielowa, Kościół w Niepołomicach, Rocznik Krakowski, 30 (1938), s. 103-104;
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, Warszawa 1953, s. 52;
B. Frey-Stec, Felix Saeculum Cracovae, [w:] Wawel 1000-2000. Skarby Archidiecezji krakowskiej, red. J. A. Nowobilski, Kraków 2000, s. 69-70, il. 439;
R. Knapiński, A. Witkowska, Polskie niebo. Ikonografia hagiograficzna u progu XVII wieku, Pelplin 2007, s. 187-189, il. 67, s. 239-241, il. 81;
P. Mrozowski, Portret i jego uroda w dawnej Polsce, [w:] Uroda portretu. Polska od Kobera do Witkacego, red. P. Mrozowski, A. Rottermund, WArszawa 2009, s. 12-35.

Streszczenie

Przedstawienie św. Jana Kantego w stallach w Niepołomicach z 1766 roku nawiązuje w swej kompozycji do tradycji całopostaciowego portretu reprezentacyjnego z XVII i XVIII wieku, w którym przedstawiano osobę portretowaną na tle architektonicznym przy stole, na którym znajdowały się atrybuty jej godności, w tym przypadku jest to krzyż, biret i różaniec. Artysta tradycyjną togę akademicką zamienił na strój kapłański. W ten sposób wizerunek został dopasowany do pozostałych wyobrażeń znajdujących się w stallach.