Św. Jan Jałmużnik
Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Jerzmanowice-Przeginia
Miejscowość
Racławice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Parafia Narodzenia Najświętszej Marii Panny
Miejsce przechowywania
obecnie w Muzeum Archidiecezjalnym im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie
Identyfikator
DZIELO/24519
Kategoria
obraz
Ilość
1
Czas powstania
XX wiek, kopia dzieła z około 1510-1520 roku
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Kraków
Technika i materiał
tempera na desce, srebrzenie, złocenie, laserowanie, rzeźbienie, tłoczenie
Wymiary podstawowe
szerokość –
65 cm
wysokość –
122 cm
Inne wymiary –
wysokość z pinaklami: 133 cm
Autor noty katalogowej
Maia Działo
Dzieje zabytku
Obraz jest kopią dzieła, zwieńczenia starej nastawy, które dopiero w XVIII wieku zostało przeniesione do kościoła w Racławicach Olkuskich. Być może pochodziło z kościoła Mariackiego, gdzie około 1521 roku wzmiankowano ołtarz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jana Jałmużnika. W kościele Mariackim stare nastawy ołtarzowe zastępowano nowymi w latach czterdziestych XVIII wieku. Altarysta z Bazyliki Mariackiej ksiądz Józef Marek Sypniewski był proboszczem w Racławicach Olkuskich w 1745 roku, co może być argumentem przemawiającym za przytoczoną hipotezą. Obraz wzmiankowano w kościele w Racławicach w aktach wizytacji biskupiej w 1783 roku. W 1839 roku dzieło znajdowało się na zasuwie ołtarza bocznego Najświętszej Marii Panny Niepokalanego Poczęcia. Następnie zawieszone było w kruchcie, a w 1953 roku na plebanii. W latach 1955-1957 oraz w 1994 roku obraz poddano konserwacji. Oryginał obrazu znajduje się w Muzeum Archidiecezjalnym im. Kardynała Karola Wojtyły w Krakowie.
Opis
Obraz w kształcie stojącego prostokąta zamknięty łukiem w tzw. ośli grzbiet, ujęty w profilowaną ramą, po bokach flankowaną pinaklami. W centrum kompozycji ukazany św. Jan Jałmużnik zwrócony trzy czwarte w prawo, który w lewej dłoni trzyma żółtą sakiewkę, a z prawej ofiarowuje monety stojącemu obok kalece. Święty ma szeroką twarz o linearnych rysach, duże oczy i prosty nos. Twarz okala długa broda, rozdzielona na dwie części. Ubrany jest w jasnobeżową suknię z długimi rękawami, brązowy płaszcz z jasną podszewką i krótkimi rękawami, a na głowie ma szeroki kapelusz z dwoma zielonymi sznurami. O lewe ramię świętego oparty jest złocony krzyż patriarszy, u góry zdobiony drogocennymi kamieniami. Święty jest otoczony przez cztery niewielkie postacie kalekich żebraków. Tło wyciskane w zaprawie (srebrzenia i laserunki z motywem odginającej się akantowej wici roślinnej).
Zarys problematyki artystycznej
Obraz ze św. Janem Jałmużnikiem stanowił środkową część zwieńczenia nastawy ołtarzowej. Omawiane przedstawienie znajduje wiele analogii ze środkowym obrazem z poliptyku z legendą św. Jana Jałmużnika znajdującego się pierwotnie w kaplicy Lanckorońskich w krużgankach kościoła augustianów w Krakowie (obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie, Pałac Biskupa Erazma Ciołka) oraz z dziełami warsztatu Mistrza Rodziny Marii (ołtarz w Dębnie Podhalańskim). Kult św. Jana Jałmużnika został przeszczepiony z Budy do Krakowa w 1502 roku po przywiezieniu relikwii świętego przez Mikołaja Lancokorńskiego. W omawianym dziele zwraca zwłaszcza uwagę perspektywa hieratyczna: święty został ukazany znacznie wyższy od otaczających go osób. Złocone tło dekorowane jest wyciskaną wicia roślinną w typie późnogotyckiego astwerku.
Streszczenie
Obraz św. Jana Jałmużnika powstał około 1510-1520 roku w nieznanym warsztacie malarskim. Dzieło jest zwieńczeniem starej nastawy, która dopiero w XVIII wieku została przeniesiona do kościoła w Racławicach Olkuskich. Być może pochodzi z kościoła Mariackiego, gdzie około 1521 roku wzmiankowano ołtarz Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Jana Jałmużnika.
Bibliografia
"Wawel 1000-2000, t. 2: Skarby archidiecezji krakowskiej, Muzeum Archidiecezjalne w Krakowie, maj-wrzesień 2000", Kraków 2000
Gadomski Jerzy , "Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1500-1540", Warszawa-Kraków 1995
Tomczyk Kazimierz, "Kościół parafialny pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Racławicach", Racławice 2014
Tomczyk Kazimierz, "Dzieje wsi i parafii Racławice. Od średniowiecza do czasów współczesnych", Kraków 2000
Kornecki Marian , "Sztuka sakralna", Kraków 1993
ŹRÓDŁA ARCHIWALNE
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie
Protokuł Wizyty Generalney z Dekanatow Skalskiego i Nowogurskiego
Osoby związane z dziełem
Inne dzieła z tego miejsca
![Zdjęcie nr 1: Ambona nadwieszona, przyścienna, wsparta na żelaznym pręcie. Kosz na planie ośmioboku; na ściankach płyciny w kształcie wąskich, stojących prostokątów, zamknięte trójbocznie z namalowanymi przedstawieniami symboli ewangelistów z podpisami: „S(ANCTUS) IOANNES”, „S(ANCTUS) MARCUS”, „S(ANCTUS) LVCAS”, „S(ANCTUS) MATHE[US]”. Ścianki wydzielone kolumnami na cokole o gładkich trzonach ze stylizowanymi kompozytowymi kapitelami, dźwigającymi pełne belkowanie wyłamane na ich osi. Na belkowaniu ornamenty małżowinowe. Parapet w formie silnie wystającego, profilowanego gzymsu. Z prawej strony dostawione, jednobiegowe schody z barierką zwieńczoną profilowanym gzymsem. Bariera z dwoma romboidalnymi płycinami, z przedstawieniami modlącego się świętego z modelem kościoła w dłoniach przed Marią i Chrystusem na obłokach oraz Chrystusa błogosławiącego z inskrypcją: „QUINIMO BEATI QVI AVDIVNT VERBVM DEI”. Baldachim na planie ośmioboku o profilowanym gzymsie wsparty na profilowanych listwach. Ambona marmoryzowana w tonacjach bieli, zieleni, błękit; detale złocone i srebrzone.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761644f94eef3d32613cefb/WorkImage/5bb5e96f381ecb517eeebe0f/5bb5e96f381ecb517eeebe0f_blockSmall.jpg?rand=1679968985)
Podobne dzieła
Po tytule
Po kategorii
Po tagach
Po technice i materiale
![Zdjęcie nr 1: Obraz w formie stojącego prostokąta. W centrum obrazu św. Józef Kalasanty klęczący przed unoszącą się pośród obłoków Matką Boską z Dzieciątkiem. Święty zwrócony jest w trzech czwartych w prawo, z uniesioną głową i skrzyżowanymi na piersi rękami, w których trzyma gorejące serce i gałązkę lilii. Twarz ma pociągłą, o migdałowatych, wąskich oczach i lekko garbatym nosie, okoloną krótką, siwą brodą i włosami po bokach głowy, na jej czubku łysina. Ubrany jest w czarny habit zapinany z przodu na guziki, z białą koloratką oraz czarny płaszcz zarzucony na plecy. Przed nim leży czarny biret i otwarta księga z napisem „Consti/tutio/nes Cler[i]c[orum] / Regular[um] / Piarum / Schola/rum”. Na pierwszym planie ukazany od tyłu, w pozycji półleżącej, chłopiec z otwartą księgą. Obok, w prawym dolnym rogu na księgach leżą czerwony kapelusz kardynalski, pastorał i laska zakończona krzyżem arcybiskupim. W lewej, górnej części obrazu Matka Boska siedzi na obłoku, zwrócona jest w trzech czwartych w lewo, pochylona, obiema rękami trzyma stojące po jej prawej stronie Dzieciątko. Twarz o łagodnych rysach, wąskich oczach, okolona jasnymi włosami. Ubrana jest w jasnoróżową suknię z białą podwiką, niebieski płaszcz narzucony na kolana oraz jasnoróżowy, rozwiany welon na głowie. Dzieciątko zwrócone w trzech czwartych w lewo, z uniesioną prawą ręką w geście błogosławieństwa, przepasane w partii bioder białą tkaniną. U góry obrazu, pośród obłoków dwa putta. W prawej części obrazu, za świętym widoczne dwie postacie klęczących dzieci, spośród których jedno czyta księgę a drugie się modli. Scena ukazana we wnętrzu z widocznymi w tle pilastem i oknem.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761632794eef3d32613ba97/WorkImage/5b446d5a4d9d597226db9bba/5b446d5a4d9d597226db9bba_home.jpg?rand=1679968985)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie wydłużonego stojącego prostokąta, ujętego w prostą, drewnianą ramę malowaną na czerwono. W centrum kompozycji przedstawiony archanioł Gabriel ukazany w ujęciu trzy czwarte zwrócony w prawo, w kierunku znajdującej się pierwotnie na drugim ze skrzydeł dawnego ołtarza Marii. Gabriel przyklękając na prawe kolano, prawą dłoń wyciąga przed siebie w geście pozdrowienia; w lewej natomiast trzyma banderolę z czarnym, gotyckim napisem: „Ave gratia plena d[omi]n[u]s tecu[m]”. Postać przedstawiona jako długowłosy młodzieniec o delikatnej urodzie. Okrągłą, pozbawioną zarostu twarz o jasnej karnacji z delikatnie zaznaczonym rumieńcem okalają miękko bujne, jasne i falowane włosy. Pełne, niewielkie usta o rozchylonych wargach zaznaczono karminem. Wzrok skierowany ku górze; głęboko osadzone, brązowe oczy, powyżej których delikatnie zaznaczone łuki brwiowe. Anioł ubrany jest w szaty liturgiczne: długą, białą albę oraz zabarwioną na czerwono kapę z zieloną podszewką spiętą pod szyją ozdobną broszą w kształcie kwiatu z rubinem w środku; pod szyją widoczny humerał. Draperia szat w dolnej części kompozycji marszczy się obficie, tworząc geometryczne fałdy. Skrzydła Gabriela, pokryte piórami, malowane są w kolorach złotym, beżowym i ciemnozielonym. Tło jednolite, ciemnoczerwone. W dolnej części kompozycji przedstawiona ujęta w skrócie perspektywicznym posadzka ułożona z jasnozielonych, kwadratowych płytek.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761641794eef3d32613cb74/WorkImage/5d78e2f74f4a5abd968fa005/5d78e2f74f4a5abd968fa005_home.jpg?rand=1679968985)
![Zdjęcie nr 1: Obraz w kształcie stojącego prostokąta, w złoconej i profilowanej ramie. W centrum kompozycji ukazana Matka Boska z Dzieciątkiem stojąca na półksiężycu, na tle krajobrazu. Maria ukazana całopostaciowo, frontalnie, z głową pochyloną nieznacznie w lewo — w kierunku Jezusa, którego trzyma na swoim prawym przedramieniu. Postać przedstawiona jako młoda, jasnowłosa kobieta, o jasnej karnacji z delikatnie zaznaczonym rumieńcem. Owalną twarz o wysokim czole, miękko zarysowanym podbródku oraz drobnych, pełnych ustach okalają długie, falujące włosy, które opadają na ramiona i plecy postaci. Oczy o migdałowatym kształcie wpatrzone przed siebie. Na głowie Marii widoczna złota korona typu otwartego zdobiona perłami oraz kamieniami szlachetnymi; wokół głowy złocony nimb. Postać ubrana w czerwoną suknię w złote wzory, spiętą w talii brązowym paskiem tłoczonym we wzór kratki, zapinanym metalową sprzączką. Otwory w pasku nabijane metalowymi nitami w kształcie pięciolistnych kwiatów. Dolna krawędź sukni obramiona szeroką lamówką wyszywaną perłami oraz kamieniami szlachetnymi. Na ramionach Marii obszerny, bogato zdobiony płaszcz wykonany z ciężkiej, granatowej tkaniny dekorowanej motywem owoców granatu oraz liści dębu. Jego brzegi lamowane szeroką, złotą bordiurą zdobioną umieszczonymi na przemian szmaragdowymi i rubinowymi kaboszonami oraz perłami; pod szyją ozdobna zapinka. Spod płaszcza miejscami widoczna purpurowa podszewka. Na wysokości bioder postaci okrycie tworzy obfite fałdy, które Maria podtrzymuje swoją prawą dłonią. Na lewym przedramieniu Matki Boskiej siedzące Dzieciątko Jezus ukazane w ujęciu w trzech czwartych, zwrócone w kierunku Marii, do której wznosi obie dłonie i głowę. Twarz Dzieciątka okrągła, usta i nos drobne. Jezus spogląda na Marię. Jego jasnowłosą głowę, na której ukazana złota korona zdobiona perłami oraz kamieniami szlachetnymi otacza złoty nimb. Dzieciątko ubrane jest w ciemnobrązową tunikę lamowaną dołem, pod szyją i wokół rękawów szeroką taśmą wyszywaną kamieniami szlachetnymi. Obie postaci otacza gloria utworzona ze złotych promieni, pomiędzy którymi widoczne ciemnopomarańczowe języki ognia. U stóp Marii ukazana kwietna łąka z realistycznie przedstawioną roślinnością: paprociami, krzewami poziomek i jagód oraz kwiatami, wśród których można rozpoznać ciemnofioletowe orliki i fiołki oraz białe przylaszczki. Powyżej, na dalszym planie gęstwina drzew o cienkich, brązowych pniach oraz jasnozielonych liściach, tworzących zwartą strukturę układającą się w kształt łuku ostrego. W górnych narożach obrazu, ponad linią drzew dwie postaci jasnowłosych aniołów w długich, ciemnogranatowych tunikach. Anioł z lewej trzyma banderolę z napisem: „Regina celi letare all[elui]a”, anioł z prawej z napisem: „quia quem meristi por[tare]”. Rozpostarte skrzydła aniołów ukazane w kolorach zielonym, ciemnogranatowym oraz purpurowym.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5761641694eef3d32613cb70/WorkImage/5d78d901527df511c12c2f00/5d78d901527df511c12c2f00_home.jpg?rand=1679968985)
![Zdjęcie nr 1: Ambona przyścienna, wisząca, z dostępem przez drzwi w partii zaplecka. Kosz na planie zbliżonym do koła o wklęsło-wypukłym zarysie, na cokole w postaci spłaszczonego wałka, z podwieszeniem w formie zbliżonej do spłaszczonej półkuli, zdobionej rozetami, ujętej lizenami dekorowanymi zwisami, zakończonej szyszką. Ścianki kosza wydzielone pilastrami dźwigającymi belkowanie tworzące parapet. Trzony dekorowane zwisami, ścianki rozetami. Na krawędzi cokołu siedzące figury czterech ewangelistów. Baldachim na planie analogicznym do kosza w formie belkowania z podwieszonym lambrekinem. Na nim woluty tworzące cokół dla wazonu, na którym znajduje się otwarta księga w glorii promienistej. Na księdze napis: „BŁOGOSŁA/WIENI / KTÓRZY / SŁUCHAIĄ / SŁOWA / BOŻEGO, I / STRZEGĄ / GO. / U S(więtego) Łukasza w rozdz(iale) XI wier(sz) [28]”. Na podniebieniu baldachimu gołębica Ducha Świętego w glorii promienistej. Struktura polichromowana w kolorze beżowym, ze złoconymi profilami, ornamentyką i detalami.](https://sdm.upjp2.edu.pl/synchronized/Work/5b71674cabd1bbf849d55cd7/WorkImage/5bd7014930395f9fda52e8bc/5bd7014930395f9fda52e8bc_home.jpg?rand=1679968985)
Jak cytować?
Maia Działo, "Św. Jan Jałmużnik", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2023, źródło: https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/sw-jan-jalmuznik-1