Matka Boska z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Z uwagi na fakt, że Rudawa należała do kapituły katedralnej, istnieje przypuszczenie, że obraz mógł pochodzić z katedry na Wawelu. W 1574 roku kapituła wydała uchwałę, która polecała wydać kościołom wiejskim stare obrazy ze skarbca. Według Jerzego Gadomskiego obraz mógł być pierwotnie przeznaczony do jednego z kościołów krakowskich, a został przekazany do Rudawy przez krakowską kapitułę katedralną, np. z okazji odnowienia rudawskiej świątyni w 1614 roku i ponownej konsekracji w 1619 roku. W najstarszej wizytacji kościoła z 1598 roku wzmiankowane są trzy ołtarze, ale bez podania wezwań. Dopiero w wizytacji z 1602 roku wspomniano ołtarz pod wezwaniem Matki Boskiej. W następnej wizytacji z 1616 roku wpisano ołtarz „B. V. Mariae ut fertur gratiosae” (obraz Matki Boskiej słynący łaskami). Z akt następnej wizytacji z 1619 roku wiadomo, że obraz posiadał srebrną sukienkę i liczne wota. Przed 1850 rokiem był umieszczony w ołtarzu bocznym, ale wkrótce został z niego usunięty i zawieszony na ścianie. Staraniem księdza Józefa Łobczowskiego sprawiono do obrazu nową haftowaną sukienkę (aksamitną sukienkę wykonała siostra Krystyna Jędrkiewicz ze Zgromadzenia Sióstr Felicjanek na Smoleńsku w Krakowie) oraz tło ze srebrnej blachy. Odnowiony wizerunek po powrocie do Rudawy umieszczony został w bocznym ołtarzu św. Marii Magdaleny, gdzie został poświęcony przez kardynała Albina Dunajewskiego 9 lutego 1891, a następnie z inicjatywy proboszcza Józefa Łobczowskiego, jeszcze w 1891 roku, przeniesiony do odnowionego wówczas ołtarza głównego. W latach 1968-1970 obraz został odnowiony przez Zofię Knaus. Po konserwacji wrócił do Rudawy w 1970 roku. Na uroczystość Wszystkich Świętych przyjechał kardynał Karol Wojtyła, który odprawił uroczystą sumę, wygłosił kazanie i poświęcił odnowione dzieło. W kronice odnotowano, że parafianie niechętnie przyjęli odnowiony wizerunek, gdyż był bez sukienki, koron i ozdób oraz że był zbyt „ciemny”.

Opis

W polu o kształcie stojącego prostokąta, ukazana Matka Boska w półpostaci, w ujęciu frontalnym z Dzieciątkiem podtrzymywanym na lewym ramieniu. Głowa Marii lekko pochylona w stronę Jezusa. Twarz ukazana niemal frontalnie, wydłużona, zwężająca się ku dołowi, oczy duże o ciężkich powiekach, podkreślone ciemną kreską, prosty wąski nos i małe usta. Wzrok Marii skierowany bezpośrednio na widza. Prawa dłoń wąska, o bardzo wydłużonych palcach, ułożona poziomo, sztywno wyprostowana z odwiedzionym kciukiem, wskazuje na Dzieciątko, lewa dłoń przytrzymuje jego nogi.
Maria jest ubrana w płaszcz okrywający głowę, układający się miękkimi fałdami i spięty pod szyją ozdobną broszą ze złocistym laserunkiem. Płaszcz, pierwotnie ciemnobłękitny, obecnie zzieleniały (rozłożony azuryt), ozdobiony niesymetrycznie rozmieszczonym, złoconym ornamentem patronowym (rozetki w dwóch rodzajach wzorów) i obszyty na brzegach wąskim złoconym paskiem, ponad którym widnieje koronka z ornamentu w kształcie trójliścia. Podszewka, widoczna w odwinięciach przy twarzy i w fałdach poniżej prawej dłoni, ciemnoczerwona. Spod płaszcza, na głowie wystaje rąbek białej, bardzo delikatnie malowanej, przezroczystej chusty. Ukazująca się spod płaszcza suknia Marii ciemnobłękitna, o półokrągłym wykroju przy szyi i wąskim rękawie. Lamówkę i mankiet rękawa tworzy szeroki pas złocistego obszycia ozdobionego koronką analogiczną do obszycia płaszcza.
Jezus jest ukazany w pozycji siedzącej, lekko pochylony ku Matce, z głową zwróconą w jej kierunku. Chrystus unosi prawą rękę w geście błogosławieństwa, w lewej trzyma wsparty o kolano ewangeliarz. Stopy Jezusa, zwłaszcza lewa, o nienaturalnie długich, wąskich palcach, zaś prawa odwrócona. Dzieciątko ubrane w tunikę w kolorze czerwieni złamanej brązem (przemytej), z rozmieszczonym nieregularnie złotym ornamentem patronowym i szerokim złoconym obszyciem, pośrodku którego biegnie zygzakowata linia, tworząca trójkąty z wpisaną formą trójliścia. Patron na tunice złożony z dwóch odwróconych do siebie półksiężyców z poziomo biegnącymi promieniami. Tunika ma jasnozieloną podszewkę, widoczną w odwinięciu nad prawą nóżką. Fałdy szaty układające się miękko, ledwo widoczne, z wyjątkiem charakterystycznej fałdy przy szyi Dzieciątka.
Księga trzymana przez Jezusa, przedstawiona grzbietem na zewnątrz, z czerwoną oprawą z dwoma złotymi wąskimi okuciami i pięcioma zielonymi rautami, rozmieszczonymi w rogach i na środku okładki. Pomiędzy okładkami widoczne białe brzegi kart.
Karnacje Marii i Jezusa malowane intensywnym różem, modelowanym bielą i szarością. Włosy okalające głowę Dzieciątka, ułożone ornamentalnie, brunatne z pasmami bladej żółcieni. Nimby Matki Boskiej i Dzieciątka, zaznaczone pucowanym ornamentem w kształcie trójliścia występującego na sukni i płaszczu Marii, zachodzące na siebie. Tło obrazu złocone, na desce lipowej przymocowanej do ramy, w której umieszczono obraz.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz należy do typu ikonograficznego Hodegetrii (z języka greckiego – wskazująca drogę), popularnego w sztuce Małopolski i Śląska w XV wieku. Matka Boska jest ukazana frontalnie, w półpostaci, z Dzieciątkiem na ręku, na którego wskazuje prawą ręką. Wskazuje na Chrystusa – Emanuela. Typ ten był niezwykle popularny w sztuce bizantyńskiej i ruskiej (jedną z najsłynniejszych ikon jest obraz Matki Boskiej Smoleńskiej). Jerzy Gadomski zidentyfikował około 50 tego typu wizerunków. Uczony zaliczył obraz do wcześniejszego z dwóch podstawowych wariantów Hodegetrii, jakie wykształciły się w Małopolsce w połowie XV wieku. Wariant ten charakteryzuje się ujęciem Matki Boskiej do pasa, stosowaniem dekoracji patronowej pokrywającej powierzchnię szat i zdobieniem brzegów płaszcza Marii drobnym ornamentem. Zdaniem Ewy Śnieżyńskiej-Stolot kompozycja obrazu w Rudawie oparta została na tym samym italo-bizantyńskim pierwowzorze, co wizerunek Hodegetrii w kościele św. Wincentego w Doudlebach, a do tej grupy należy również obraz w Jakubowicach, a także obrazy w klasztorze Dominikanów i w katedrze wawelskiej w Krakowie. Także Gadomski uważał, że małopolskie Hodegetrie naśladują bizantyńskie wzorce, które zostały zmodyfikowane w duchu sztuki zachodniej we Włoszech w XIV wieku. Najbliższa rudawskiej jest Madonna z Jakubowic i z kościoła Dominikanów w Krakowie, choć grono dzieł zbliżonych jest szersze, reprezentowane przez obrazy w kościołach w Modlnicy, Gołczy, Kętach, Skalniku, Jazowsku i Wojkowicach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Bardzo dobry.

Literatura

Rudnica Ewa, Inwentarz kościoła parafialnego p.w. Wszystkich Świętych w Rudawie, praca licencjacka napisana w Instytucie Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie pod kierunkiem dr. Józefa Skrabskiego, Kraków 2011.

Streszczenie

Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem powstał około 1430-1440 roku. Należy do popularnego w Małopolsce typu ikonograficznego Hodegetrii, wywodzącego się ze sztuki bizantyńskiej, a zaadaptowane w sztuce zachodniej. Najbliższa rudawskiej jest Madonna z kościoła w Jakubowicach i z kościoła Dominikanów w Krakowie.

Bibliografia