Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Niżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Kwiryna
Tagi
Görgey Baltazar Kuźnicki Łukasz ołtarz główny rzeźba XVIII wieku św. Kwiryn
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/03419
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
druga dekada XVIII wieku
Fundator
Baltazar Görgey, Łukasz Kuźnicki, Judyta Joanelli
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

W 1703-1711 zbrojni powstańcy węgierscy Franciszka II Rakoczego, zwani kurucami sprofanowali i zdewastowali ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarza i stąd jego upamiętnienie umieszczone na dziele. W polu głównym ołtarza znajduje się obraz św. Kwiryna z 1763 roku. Pierwotnie w miejscu rzeźby przedstawiającej Boga Ojca znajdowała się rzeźba św. Rozalii, którą odnotowano jeszcze w aktach wizytacji z 1799 roku.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednokondygnacyjna, trójosiowa ze zwieńczeniem i z bramkami. Ołtarz prostopadłościenny, drewniany, mensa drewniana z kamiennym portatylem. Antependium w formie leżącego prostokąta ujętego złoconą, profilowaną ramą. W polu obraz malowany olejem na płótnie. W centrum kartusz w kształcie wydłużonego czwórliścia, dekorowany muszlą i wolutami z przedstawieniem pejzażu i widokiem na Golgotę. Po bokach kartusza bujne gałązki kwiatów. Tabernakulum w formie prostopadłościennej skrzynki o wypukłej ścianie frontowej, na profilowanym cokole, zamknięte profilowanym gzymsem, ujęte uszami utworzonymi z liści. Nad drzwiczkami, na gzymsie kartusz z niewielkim krucyfiksem. Powyżej tron wystawienia w formie profilowanej podstawy dekorowanej liśćmi. Na ściance frontowej tabernakulum profilowana rama w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem nadwieszonym, w polu drzwiczki w formie stojącego prostokąta z przedstawieniem kielicha w glorii, powyżej drzwiczek winne grono.

Nastawa ustawiona na zdwojonym cokole, dekorowanym wijącym się akantem. Osie kondygnacji wydzielone dwiema parami pilastrów oraz ustawionymi ukośnie kolumnami. Podpory dźwigają pełne belkowanie, przerwane nad polem środkowym i wyłamane nad osiami bocznymi, na których skraju ustawiony jest ukośnie przerwany, wolutowy przyczółek. Kolumny o kręconych trzonach, owinięte wicią liści akantu, kapitele korynckie; imposty ustawione pod kątem. W polu środkowym rama w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym z obrazem św. Kwiryna. W osiach bocznych płytkie płyciny, zwieńczone konchą z figurami św. Sebastiana po lewej stronie i św. Jana Nepomucena po prawej stronie, ustawionymi na wspornikach. Kondygnacja ujęta jest po bokach szerokimi uszami utworzonymi z liści akantu i karbowanej wstęgi. Fryz nad osiami bocznymi zdobiony kartuszami, we fryzie impostów z dwóch stron rozety; przyłucza osi bocznych dekorowane akantem.

W zwieńczeniu rzeźbiona półpostać Boga Ojca na obłoku z widocznym poniżej fragmentem globu ziemskiego i gołębicą Ducha Świętego; całość ukazana na tle promienistej glorii. Na belkowaniu, na osiach podpór wewnętrznych ustawione są rzeźby: św. Rocha po lewej stronie i św. Wawrzyńca po prawej, a na zewnętrznych osiach retabulum rzeźby: Karola Boromeusza po lewej stronie i św. Stefana po prawej.

Nastawa ołtarzowa ujęta jest po bokach szerokimi bramkami w kształcie stojących prostokątów z drzwiczkami zamkniętymi półkoliście. Bramki ujęte są pilastrami o kanelowanych trzonach i fantazyjnych kapitelach, wspierających niepełne belkowanie oraz przerwany przyczółek. Nad bramkami ustawione są na cokołach rzeźby: św. Piotra po lewej stronie i św. Pawła po prawej. W polu drzwiczek owalne kartusze z herbem Görgey. W prawym kartuszu opisanym słowami: „BALTHAZAR GÖRGEI SENIOR”. Nad arkadami bramek są muszle, w przyłuczach akant, we fryzie rozety, a przerwany przyczółek dekorowany jest akantem. Struktura w całości polichromowana w odcieniu bladozielonym; ornamentyka, kolumny i profilowania złocone, detale srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz główny w kościele w Łapszach Niżnych powstał w drugiej dekadzie XVIII wieku w stylu późnobarokowym. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, trójosiowej nastawy, zwieńczonej późniejszą promienistą glorią, na której ukazana jest rzeźba Boga Ojca. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy.



Streszczenie

Ołtarz główny w kościele w Łapszach Niżnych powstał w drugiej dekadzie XVIII wieku w stylu późnobarokowym. Reprezentuje typ jednokondygnacyjnej, trójosiowej nastawy, zwieńczonej późniejszą promienistą glorią, na której ukazana jest rzeźba Boga Ojca. Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach.

Bibliografia

Wójtowicz Aleksandra, "Kościół parafialny w Łapszach Niżnych" , [w:] "Z dziejów Łapsz. 700-lecie przybycia Zakonu Bożogrobców na Zamagurze Spiskie" , red.Kowalczyk Julian , Łapsze Niżne 2013 , s. 139-160
"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Szablowski Jerzy, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, t. 3: Powiat żywiecki", Warszawa 1948
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Krakowie, Karta inwentarzowa zwieńczenia ołtarza głównego w Łapszach Wyżnych, oprac. Bożena Saładziak, 1973.

Jak cytować?

Maria Działo, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-91

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności