Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Kęty
Miejscowość
Bielany
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Macieja Apostoła
Tagi
mała architektura sztuka drugiej połowy XVIII wieku
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/24215
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
trzecia ćwierć XVIII wieku (po 1748 roku)
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie i rzeźbiarskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie
Autor noty katalogowej
Paulina Kluz
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Ołtarz główny powstał w trzeciej ćwierci XVIII wieku (po 1748 roku) do dawnego drewnianego kościoła w Bielanach. Po wybudowaniu nowej świątyni, około 1826 roku przeniesiono do niej tę nastawę. W 1884 roku sprawiono nowy kamienny ołtarz, ufundowany przez kolatorkę Gabrielę Wrotowską, konsekrowany 3 sierpnia tego roku przez biskupa Alojzego Sasa Dunajewskiego. W 1935 roku nastawę odnowił Stanisław Jarząbek z Kęt, gdyż dotychczasowa biała struktura sczerniała, brakowało również dekoracji. Jarząbek odmalował, pozłocił i posrebrzył retabulum. W 1972 roku sprawiono nowy ołtarz posoborowy.


Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, dwukondygnacyjna, ze zwieńczeniem, pierwsza kondygnacja trójosiowa, druga jednoosiowa, ustawiona na dwustrefowym cokole z wyodrębnionymi, cylindrycznymi fragmentami, z bramkami na osiach bocznych. Ołtarz prostopadłościenny, murowany, z kamienną mensą i kamiennym portatylem.
Pierwsza kondygnacja wydzielona czterema parami wklęsłych pilastrów o trzonach dekorowanych rocaille'em i zwisami kwiatowymi oraz stojącymi na ich tle dwiema parami kolumn o kapitelach kompozytowych. Podpory dźwigają niepełne belkowanie, przerwane nad polami kondygnacji, obniżone nad zewnętrzną parą kolumn. Na skrajnej partii cokołu nastawy karbowane woluty z fantazyjnymi gruszkowatymi cokołami podtrzymującymi rocaille'owe wazony. W polu środkowym głęboka wnęka w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym podwójnie nadwieszonym z uskokiem, ujęta profilowaną ramą, z obrazem Ecce Homo w osobnej, podwójnej ramie. Nad nią kartusz rokokowy z napisem „In nomine Jesu / om(n)e Genu flec / tatur. ad Philipenses / Cap(ut) II”. Wnękę flankują figury Matki Boskiej i św. Marii Magdaleny ustawione na rocaille'owych konsolach. Na osiach bocznych figura Dawida i grupa ofiary Izaaka na cokołach z nadlatującymi puttami nad nimi. Druga kondygnacja flankowana trzema parami pilastrów o trzonach przechodzących w spływy wolutowe i osobne woluty, opadające na belkowanie pierwszej kondygnacji, na których siedzą putta i anioły trzymające kartusze z napisami: „ET / GLORIA” i „SOLI / DEO / HONOR”. Kondygnacja zamknięta profilowanym gzymsem wyłamanym na ich osi oraz załamanym w dół nad polem. Na gzymsie fragmenty przerwanego, falistego przyczółka, na których siedzą anioły. W polu obraz św. Macieja w formie zbliżonej do trapezu o dwóch wypukłych bokach, ujęty profilowaną ramą. Pole flankowane akantem, powyżej rocaille'owy kartusz z napisem: „IN / CRUCE / SALUS”. Zwieńczenie w formie zbliżonej do trapezu, o wklęsłych bokach, ujętych wolutami, zamknięte cęgowymi wolutami. W polu obraz Ukrzyżowania w formie zbliżonej do trapezu o dwóch wypukłych bokach, ujęty profilowaną ramą, flankowany akantem. Całość zamknięta płaskorzeźbionym przedstawieniem popiersia Boga Ojca oraz gołębicy Ducha Świętego w glorii, w otoku z obłoków i uskrzydlonych główek anielskich, w glorii promienistej, u dołu szarfa z napisem: „Hic est Filius meus dilectus in quo mihi bene complacui ipsum audite. Luc[a] XVII”. Struktura polichromowana w kolorze beżowym, dolna strefa cokołu brązowa, część trzonów pilastrów pomalowana na kolor jasnoróżowy; trzony kolumn, profile i ornamentyka złocone, detal srebrzony.


Zarys problematyki artystycznej

Nastawa ołtarzowa jest wyjątkowo rozbudowana wszerz, jak i wzwyż. Elementy architektoniczne struktury zostały opracowane bardzo plastycznie i dekoracyjnie, przyjmując formy wazonowate, cylindryczne i wklęsło-wypukłe, zwłaszcza w partii cokołu i belkowania. Nastawa posiada bardzo charakterystyczną dekorację w postaci cęg i wolut z fantazyjnymi wazonowatymi cokołami, w partii zwieńczenia, belkowania i na cokołach ujmujących retabulum. Ten sam warsztat, który wybudował ołtarz główny w kościele w Bielanach, jest wykonawcą wyposażenia świątyni św. Mikołaja w Polance Wielkiej oraz ołtarza głównego w kościele św. Andrzeja w Osieku. Wszystkie te struktury posiadają ten sam charakter przetworzenia form architektonicznych nastaw oraz analogiczną dekorację w postaci wolut, cęg i wazonowatych cokołów. Ołtarze boczne w Polance Wielkiej mają cokoły, kolumny i belkowanie identyczne jak w retabulum w Bielanach.
Te bardzo charakterystyczne formy małej architektury i dekoracji pojawiły się na terenie południowej Małopolski wyłącznie w tych trzech miejscowościach. Można zatem wskazać na działalność na tym terenie nieznanego dotychczas przyjezdnego warsztatu, który pracował tu zapewne stosunkowo krótko.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Ołtarz główny powstał w trzeciej ćwierci XVIII wieku (po 1748 roku) do dawnego drewnianego kościoła w Bielanach. Po wybudowaniu nowej świątyni, około 1826 roku przeniesiono do niej tę nastawę. Ten sam warsztat, który wybudował ołtarz główny w kościele w Bielanach, jest wykonawcą wyposażenia świątyni św. Mikołaja w Polance Wielkiej oraz ołtarza głównego w kościele św. Andrzeja w Osieku.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Dziubek Maciej, "Bielańskie probostwo" , „Almanach Kęcki” , s. 57-65

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Parafii w Bielanach, Krzysztof Orlicki, Dzieje parafii świętego Macieja Apostoła w Bielanach (od powstania do I wojny światowej), Kraków 2008, mpis, s. 37-38; Liber Memorabilium factorum, in quantum nata, et ex pariis certisque fontibus exhausta sunt. Parochia Bielanensis Anno Domini 1908 – conseriptus, s. 3, 20; Księga pamiątkowa, s. 61.

Jak cytować?

Paulina Kluz, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-42

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności