Feretron z obrazami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Józefa z Dzieciątkiem

Dzieje zabytku

Feretron z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem powstał w pierwszej ćwierci XVIII wieku. Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku na jego odwrocie namalowano przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem. W XX wieku oba obrazy zostały w całości przemalowane.

Opis

Rama feretronu profilowana w formie stojącego prostokąta zamkniętego łukiem odcinkowym nadwieszonym. Ustawiona na podstawie ujętej spływami wolutowymi, dekorowanymi akantem i kampanulami z dwoma otworami na drzewce. Rama zwieńczona szczytem utworzonym z wklęsło-wypukłych akantowych wolut wypełnionych ażurową kratką, zakończonym muszlami, ze zwisami po bokach utworzonymi z akantu i kampanuli.
Na awersie obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. Maria ukazana jest w półpostaci, frontalnie, z pochyloną głową. Prawą ręką podtrzymuje Dzieciątko, zaś w dłoni ma berło, lewą ręką trzyma Jezusa. Twarz ma owalną, o skierowanych w dół i w lewo oczach, prostym nosie i małych, pełnych ustach. Włosy ma jasne, schowane pod welonem. Ubrana jest w czerwoną suknię przepasaną w talii, niebieski płaszcz z brązową podszewką, zarzucony na ramiona i nogi, na głowie zaś ma szary welon i koronę otwartą. Dzieciątko ukazane jako siedzące, skierowane jest w trzech czwartych w prawo, z wyciągniętą w przód lewą nogą, lewą rękę kładzie na piersi Marii. Twarz ma okrągłą o pełnych policzkach, okoloną jasnymi włosami. Ukazane jest jako niemal nagie, w partii podbrzusza przesłonięte fragmentem białej pieluszki. Na głowie ma koronę otwartą. Wokół głów obu postaci żółto-brązowe nimby zamknięte. Maria z Dzieciątkiem ukazani są na zielono-brązowym tle.
Na rewersie obraz św. Józefa z Dzieciątkiem. Święty ukazany jest do kolan, jako siedzący, zwrócony w trzech czwartych w prawo, z głową przechyloną na lewy bark. Obiema rękami podtrzymuje stojące na jego kolanach Dzieciątko. Józef ma pociągłą twarz, o głęboko osadzonych, zmrużonych oczach, prostym nosie i pełnych ustach, okoloną ciemnobrązową brodą i włosami sięgającymi ramion. Ubrany jest w ciemnozieloną tunikę oraz czerwony płaszcz zarzucony na ramiona i kolana. Dzieciątko zwrócone jest frontalnie z głową skierowaną w prawo, stoi na prawej nodze na kolanach Józefa. W prawej, uniesionej ręce trzyma gałązkę lilii, lewą wyciąga w bok. Twarz ma okrągłą, o wyraźnych rysach, okoloną brązowymi, krótkimi włosami. W partii bioder przesłonięte białą pieluszką. Wokół głów postaci nimby promieniste. Józef z Dzieciątkiem ukazani są na niebieskim tle.

Zarys problematyki artystycznej

Sposób dekoracji feretronu oraz zastosowana ornamentyka, w których wykorzystano akant, kampanule i kratkę regencyjną pozwalają datować strukturę na pierwszą ćwierć XVIII wieku.
Akant stosowany był na przełomie XVII i XVIII wieku, jakkolwiek jego forma przypominająca już akant płomienisty pojawiła się w pierwszej ćwierci XVIII wieku. Natomiast występowanie ornamentyki regencyjnej związane jest z okresem regencji Filipa Orleańskiego (1715-1723). Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem został wykonany w tym samym czasie co feretron. Stanowi on osiemnastowieczną kopię obrazu z XVI wieku, który znajduje się w ołtarzu głównym kościoła Matki Boskiej Pocieszenia w Trzemeśni. Prawdopodobnie w XX wieku omawiany wizerunek został w całości nieumiejętnie przemalowany, o czym świadczą elementy dawnej malatury widoczne spod warstwy przemalówek (zdwojone oczy Dzieciątka), jak również uproszczenie i spłaszczenie formy przez zastosowanie ciemnego konturu wokół elementów anatomicznych (dłonie obu postaci, ciało Dzieciątka) oraz płaskiej plamy barwnej z nieudolnym modelunkiem światłocieniowym (suknia Marii). Na obrazie z feretronu zostało domalowane berło w prawej dłoni Marii, którego nie ma na pierwowzorze. Ikonograficznie obraz jest najbliższy przedstawieniom Matki Boskiej w typie Eleusy (Umilenje), ilustrującym czułą miłość matki i syna.
Przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem zostało dużo później domalowane na drewnianym odwrociu obrazu Matki Boskiej, o czym świadczą widoczne szpongi (listewki mocowane prostopadle do słojów drewna, usztywniające pionowe elementy). Święty Józef był oblubieńcem Marii i opiekunem Jezusa, dlatego przedstawiany jest z Dzieciątkiem.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Silne ubytki, przetarcia, odbarwienia i odpryski złoceń ramy feretronu. Obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Józefa w całości przemalowany. Ubytki, złuszczenia farby i zabrudzenia powierzchni obu obrazów.

Streszczenie

Feretron z obrazem Matki Boskiej z Dzieciątkiem powstał w pierwszej ćwierci XVIII wieku. Prawdopodobnie na przełomie XIX i XX wieku na jego drugiej stronie namalowano przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem. Wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem stanowi kopię obrazu z XVI wieku, który znajduje się w ołtarzu głównym nowego kościoła w Trzemeśni. Domalowane później przedstawienie św. Józefa z Dzieciątkiem ukazuje oblubieńca Marii i opiekuna Jezusa.

Bibliografia