Krucyfiks

Dzieje zabytku

Według klasztornej tradycji krucyfiks pochodzi sprzed 1692 roku i jest tym samym, z którym miał rozmawiać Karol Ketner, matematyk z Kurlandii, który nawrócił się pod wpływem działalności reformatów i wstąpił do wielickiego nowicjatu. Nawrócony protestant modlił się o przebaczenie win przed krucyfiksem i wówczas miał usłyszeć słowa Chrystusa: „Odpuszczam ci wszystkie grzechy”. Ketner zmarł w 1742 roku, jako kaznodzieja. Pierwotnie krucyfiks znajdował się wewnątrz klauzury. Wiernym udostępniono go dopiero w pierwszej połowie XIX wieku. W latach 1832-1837 urządzono dla niego kaplicę, przekształcając część korytarza między prezbiterium kościoła a zakrystią. Kaplicę i jej wyposażenie ufundowały rodziny ziemiańskie: Bielańscy z Raciechowic – neobarokową nastawę ołtarzową, stanowiącą obramienie krucyfiksu; Karol Kotarski z Olesna – lampę; Barbara i Jan Kanty Morsztynowie z Pawlikowic – kielich, patenę i mszał; Nawroccy z Wieruszyc – drewno dębowe na ławki; Kosińscy z Nieszkowic – 38 dni pańszczyzny sprzężajnej i 49 dni pieszych; mieszkańscy Bieżanowa – dowożenie piasku. W 1881 roku zmieniono tło dla krucyfiksu z aksamitu na malowane olejno, bezpośrednio na ścianie. Obraz przedstawiał Matkę Boską, św. Jana Ewangelistę oraz św. Marię Magdalenę. W 1968 roku mocno zniszczoną nastawę ołtarzową usunięto, a krucyfiks zawieszono na ścianie. W miejsce polichromii dodano również drewnianą grupę rzeźbiarską. Chrystus zawieszony jest na nowym krzyżu z XX wieku. Krucyfiks w bardzo złym stanie zachowania został poddany konserwacji w 1990 roku przez zespół kierowany przez Hannę Pieprzyk. Przed ostatnią konserwacją polichromia perizonium była koloru białego. Na ścianie bocznej kaplicy wisi tablica pamiątkowa odnosząca się do cudu dokonanego za sprawą tej figury. Wewnątrz znajduje się karta z opisem tego wydarzenia: „HISTORIA O TYM UKRZYŻOWANEGO PANA JEZUSA WYOBRAŻENIU Roku Pańskiego 1692 Niektóry Nowicyusz Jmieniem KAROL KETNER Rodem Kurlandczyk Mąż na Świecie sławnego życia w Matematyce Biegły, y różnych języków wiadomy za oświeceniem Boskim, od błędu sekty Luterskiej do Świętey Wiary Katolickiey nawróciwszy się, potym do Zakonu Świętego Oyca Franciszka, w tey tu Małopolskiej Prowincyi wstąpiwszy. Gdy niektórey nocy, po odprawioney w chórze Jutrzni przed tym Ukrzyżowanego JEZUSA Wyobrażeniem o odpuszczenie grzechów swoich osobliwie w stanie Rycerskim, czyli Zołnierskim popełnionych, pokornie prosił, y Hymn Świętego Bernarnda mówiąc ową strofę z wielkim ducha zapaleniem powtarzał: Na tym Krzyżu cierpiąc Rany Obacz mnie JEZU Kochany, Nawróc mnie wcale do siebie, będż ze mną [rzec.] będziesz w Niebie. Wszystkie grzechy odpuszczam. Po tych wzdychaniach usłyszał głos z ust Jezusa Ukrzyżowanego pochodzący "Odpuszczam a wszystkie grzechy." Czym dziwnie pocieszony w powziętym życiu zakonnym chwieiący się wielce utwierdzony został. Gdzie uczyniwszy Professyą do wszelkich powinności zakonnych, osobliwie do nauk usilnie się sposobił. Zkąd wkrótce Filozofii, Teologii SS. Kanonów Kontrowersyi Lektorem y Apostolskim został Kaznodzieją. Wiele odszczepieńców od Wiary S. nawrócił, u Panów Xiążąt Senatorów w wielkim był poważaniu. Nareszcie latami sędziwemi, ustawicznemi pracami dla dobra Prowincji podiętemi zwątlony zasnął w Panu w Konwencie Krakowskim Roku, 1742 dnia 20. Kwienia. Wieku swego 80., Życia Zakonnego Roku 52”. U dołu banderola napisem „Concordat eum originali 30. XI. 187 s.1. Prz. Petrus Grą (?) Gw. Nieli (?)”. Obok pieczęć owalna z napisem „SIG(ILLVM) CONV(ENTUS) VIELICENSIS”.

Opis

Rzeźba przedstawia Chrystusa Ukrzyżowanego. Postać ukazana jest frontalnie, przybita do krzyża trzema gwoździami z nogami delikatnie ugiętymi w kolanach. Głowa Chrystusa opada na prawe ramię. Sylwetka muskularna z wyraźnie podkreśloną linią żeber i mostka w formie guzów. Twarz podłużna z zamkniętymi oczami, długim i prostym nosem, okolona ciemnobrązową brodą, zwiniętą na końcu w dwa symetryczne pukle. Długie, brązowe włosy opadają na plecy i jednym puklem na prawe ramię. Na głowie Chrystus ma założoną zieloną koronę cierniową. Na prawym boku widać krwawiącą ranę. Podobnie smużki krwi wypływają z ran po gwoździach. Perizonium złocone, przewiązane na prawym boku sznurem i zwisające wzdłuż prawego biodra. W górnej części krzyża znajduje się titulus w formie pionowej banderoli z napisem „IN/RI”. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna. Perizonium i titulus złocone. Krzyż prosty i gładki, malowany na brązowo.

Zarys problematyki artystycznej

Krucyfiks należy obecnie do grupy Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą. Nieznany jest autor rzeźby. Wiadomo, że powstała ona przed 1692 rokiem i to siedemnastowieczne datowanie dzieła odpowiada jego cechom stylowym. Układ ciała Chrystusa o niemal wyprostowanych ramionach, o miękkim sposobie jego modelowania, niemal pozbawionego znamion męki, a także kształt perizonium, pozbawione ekspresji znamiennej dla dzieł późnobarokowych wskazują, iż figura powstała w XVII wieku. Natomiast guzowato modelowane mięśnie w partii klatki piersiowej oraz sposób kształtowania rysów twarzy przywodzi na myśl figury z XVI wieku. Przez co rzeźbę Chrystusa można datować nawet na pierwszą połowę XVII wieku. Rzeźba ilustruje moment, kiedy Chrystus skonał już na krzyżu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Według klasztornej tradycji krucyfiks pochodzi sprzed 1692 roku i jest tym samym, z którym miał rozmawiać Karol Ketner, matematyk z Kurlandii, który nawrócił się pod wpływem działalności reformatów i wstąpił do wielickiego nowicjatu. Krucyfiks należy obecnie do grupy Ukrzyżowania z Matką Boską Bolesną i św. Janem Ewangelistą. Nieznany jest autor rzeźby. Wiadomo, że powstała ona przed 1692 rokiem i to siedemnastowieczne datowanie dzieła odpowiada jego cechom stylowym.

Bibliografia