Misericordia Domini, św. Barbara

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
oświęcimski
Gmina
Oświęcim
Miejscowość
Włosienica
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Bielsko-Żywiecka
Parafia
Św. Michała Archanioła
Miejsce przechowywania
przedsionek kościoła
Identyfikator
DZIELO/24163
Kategoria
feretron
Ilość
1
Czas powstania
XIX wiek
Technika i materiał
olej na płótnie, drewno, techniki snycerskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie, srebrzenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 82,5 cm
wysokość – 140 cm
Wymiary szczegółowe
Wysokość bez ramy – 72,5 cm
Szerokość bez ramy – 56 cm
Wymiar podstawy – Szerokość: 82,5 cm; głębokość: 26 cm; wysokość: 25 cm
Autor noty katalogowej
Paulina Chełmecka
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne 4.0

Opis

Feretron w typie obrazowym osadzony na prostopadłościennej, profilowanej podstawie z parą otworów na drążki ujęty jest ażurowym obramieniem w formie stylizowanej ornamentyki roślinnej. Na awersie znajduje się wizerunek Misericordia Domini z półpostaciowo ukazanymi sylwetkami Jezusa Miłosiernego i Matki Boskiej Bolesnej. Znajdujący się po prawej stronie kompozycji Jezus stojący w kamiennym sarkofagu ukazany jest na wprost. Zwróconą w trzech czwartych w prawo głowę charakteryzuje pociągła twarz o dużych oczach, długim nosie, wydatnych kościach policzkowych i krótkim zaroście. Skręcone włosy opadają na ramiona i plecy. Głowę wieńczy korona cierniowa. Nagą sylwetkę cechuje wyraźna muskulatura ciała, biodra przesłania białe perizonium. Z ran na dłoniach i w boku płyną strugi krwi, natomiast ciało i twarz pokrywają drobne krople. Po lewej stronie znajduje się sylwetka Matki Boskiej Bolesnej zwróconej nieznacznie w lewo. Przechyloną lekko głowę charakteryzuje pociągła twarz o dużych oczach, długim, lekko zakrzywionym nosie i drobnych ustach. Maria ubrana jest w różową suknię i ciemnoniebieski płaszcz osłaniający głowę i ramiona, podwinięty pod ręce. Lewą dłoń wspiera na piersiach, prawą ujmuje rękę Jezusa. W lewym, dolnym rogu kompozycji ukazana jest półpostaciowo sylwetka św. Franciszka z Asyżu zwróconego w trzech czwartych w lewo. Święty odchylając głowę z krótkim zarostem i tonsurą, spogląda w kierunku Jezusa. Skrzyżowane na piersiach dłonie noszą ślady stygmatów, w lewej trzyma krzyż. Święty ubrany jest w habit franciszkański i kukullę. Po przeciwległej stronie ukazana jest półpostaciowo sylwetka św. Jana Kantego w trzech czwartych zwróconego w lewo. Odchyloną głowę charakteryzują krótkie siwe włosy i zarost. Święty ubrany jest w togę akademicką. W lewej ręce trzyma księgę z godłem Uniwersytetu Jagiellońskiego, prawą wyciąga przed siebie. Wzdłuż górnej krawędzi obrazu namalowane są srebrne i złote wota w kształcie serc, rąk, nóg, krzyży czy trójkąta Opatrzności Bożej.
Rewers stanowi reprezentacyjny wizerunek św. Barbary ukazanej w półpostaci, zwróconej w trzech czwartych w prawo. Owalną twarz charakteryzują delikatne, pełne rysy o dużych oczach, prostym nosie i wydatnych ustach. Długie, ciemny blond, skręcone włosy opadają na plecy i ramiona z wplecionymi w nie sznurami pereł. Głowę wieńczy otwarta korona z klejnotem tuż nad czołem. Uszy świętej zdobią długie kolczyki z pereł. Święta Barbara ubrana jest w białą koszulę z szerokimi, bufiastymi rękawami i zieloną, spiętą w pasie suknię z krótkimi, rozciętymi rękawami. Szeroki dekolt ujmuje kremowa chusta w niebiesko-czerwone paski podpięta dwoma dużymi, kameryzowanymi zaponami. Na ręce narzucony jest czerwony płaszcz z żółtym podszyciem. Głowę świętej okala promienisty nimb. W prawej, uniesionej na wysokości klatki piersiowej dłoni, trzyma kielich eucharystyczny z jaśniejącą hostią. W lewej, opuszczonej ręce trzyma miecz. W tle, po prawej stronie widoczna jest kamienna wieża.

Zarys problematyki artystycznej

Awers feretronu zajmuje przedstawienie nawiązujące do popularnego w małopolskiej sztuce drugiej połowy XV wieku tematu Misericordia Domini, gdzie wizerunkowi Chrystusa Męża Boleści z krwawiącą raną w boku, stojącego w otwartym sarkofagu towarzyszy współodczuwająca, delikatnie obejmująca go Maria. Motyw ten stanowi nawiązanie do proroctwa Izajasza (Iz 53, 5), według którego źródłem miłosierdzia Jezusowego są jego rany, jakich doznał podczas męczeńskiej śmierci. Współuczestnicząca w cierpieniach Syna Maria staje się w tego typu przedstawieniach pośredniczką pomiędzy Bogiem a wiernymi. Wizerunki Misericordia Domini upowszechniły się dzięki dwóm krakowskim malowidłom darzonym szczególnym kultem. Z jednym z nich związana jest postać św. Jana Kantego, który otaczał wyjątkową czcią znajdujący się pierwotnie przy wejściu do Collegium Maius wizerunek. Drugi zdobi ścianę krużganka klasztoru Augustianów na Kazimierzu, związana jest z nim postać bł. Izajasza Bonera. Niezwykła popularność omawianego tematu ikonograficznego nie słabła z biegiem czasu, doprowadzając do powstawania wielu naśladownictw. Siedemnastowieczne malowidło w kościele Reformatów w Krakowie zyskało miano cudownego. Szereg wizerunków powstawał także na potrzeby kościołów prowincjonalnych, m.in. w Iwanowicach, Zbylitowskiej Górze czy Sulisławicach. Zarówno para świętych ukazanych w dolnej partii kompozycji – św. Jan Kanty i św. Franciszek z Asyżu, jak i namalowane w górnej części obrazu wota wskazują, iż wizerunek Misericordia Domini na feretronie w kościele we Włosienicy stanowi nawiązanie do obrazu w kościele Reformatów w Krakowie. Kult krakowskiego cudownego wizerunku zapoczątkowany został na początku XVIII wieku podczas panującej w latach 1707-1708 zarazy tyfusu. 13 grudnia 1707 podczas odmawianej przez zakonników Litanii do imienia Jezus miało mieć miejsce objawienie Jezusa Miłosiernego, po którym zaraza zaczęła ustępować.

Rewers feretronu zajmuje wizerunek żyjącej w III wieku św. Barbary z Nikomedii, dziewicy i męczennicy. Urodzona w pogańskiej rodzinie z Heliopolis Barbara zetknęła się z chrześcijaństwem w Nikomedii, gdzie została wysłana na naukę. Reprezentacyjny wizerunek św. Barbary ukazuje świętą ubraną w drogocenne szaty i klejnoty podkreślające jej wysokie pochodzenie. W tle widoczna jest wieża, w której przetrzymywano ją przed wykonaniem wyroku śmierci. Trzymany w prawej dłoni kielich eucharystyczny z emanującą blaskiem hostią stanowi odniesienie do udzielonej przez anioła Komunii Świętej więzionej Barbarze. Jest to także znak przystąpienia przez świętą do wspólnoty pierwszych chrześcijan, za przychylność względem których była prześladowana przez swego ojca. Wierna przyjętej wierze poniosła śmierć przez ścięcie mieczem, o czym mają przypominać trzymane w lewej ręce narzędzia męki. Święta Barbara patronuje dobrej śmierci oraz ciężkiej pracy m.in. górników, hutników, kamieniarzy, ludzi pracujących na morzu czy żołnierzy.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Stan zachowania jest bardzo dobry.

Streszczenie

Dziewiętnastowieczny feretron w kościele parafialnym we Włosienicy zawiera reprezentacyjny wizerunek św. Barbary oraz przedstawienie Męża Boleści i matki Boskiej Bolesnej w typie zwanym Misericordia Domini. Obraz powstał pod wpływem siedemnastowiecznego wizerunku w kościele Reformatów w Krakowie.

Osoby związane z dziełem

Jak cytować?

Paulina Chełmecka, "Misericordia Domini, św. Barbara", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/misericordia-domini-sw-barbara

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności