Kościół św. Aleksego

Dzieje zabytku

Na przełomie XVIII i XIX wieku po raz pierwszy pojawił się plan budowy kościoła w Ponikwi, w 1812 roku zebrano już nawet na ten cel fundusze oraz potrzebne materiały budowlane, a w 1844 roku wyznaczono teren pod budowę kościoła i cmentarza. Ostatecznie świątynia została wzniesiona w latach 1853-1858 z inicjatywy księdza Aleksego Bocheńskiego (od 1849 roku proboszcz kościoła w Wadowicach) i z funduszy hrabiego Maurycego Potockiego z Zatora. Podobno budowę wsparli również cesarz Franciszek Józef I i jego żona Elżbieta (zwana Sissi) oraz cesarz Fryderyk i jego żona Zofia. Projekt budynku wykonał majster Jaskółka (Jaskułka) z Wadowic, a zatwierdził go inżynier cyrkularny Baudisch. Gotową budowlę poświęcił w 1859 roku ksiądz Aleksy Bocheński, a konsekrował w 1864 roku biskup Alojzy Józef Pukalski. W 1859 roku wstawiono organy wykonane przez Franciszka Riegiera. W 1882 roku dobudowano wieżę, którą wzniesiono ponad fasadą zachodnią, trzy lata później skarbiec nad zakrystią, schody na wieżę i kruchtę od północy. W 1922 roku wnętrze pokryto (nieistniejącą już) polichromią autorstwa Karola Palotyńskiego, w 1950 roku przeprowadzono częściowy remont i elektryfikację kościoła, w 1979 roku wymieniono pokrycie dachu i ponownie otynkowano budynek, a w 1982 roku pomalowano dach. Od 1994 roku Ponikiew jest samodzielną parafią.

Opis

Kościół murowany, orientowany, na planie wydłużonego prostokąta, jednonawowy, trójprzęsłowy. Do prosto zamkniętego prezbiterium przylega na osi zakrystia, od północy kruchta. Ściany artykułowane wewnątrz pilastrami o profilowanych narożach, na pilastry spływają gurty sklepienia, prezbiterium węższe, sklepienie kolebkowe, od zachodu chór z niszą, w której ustawiono organy. Ściany pokrywa polichromia figuralno-ornamentalna z dominującymi kolorami żółtym i niebieskim. Między pilastrami okna w kształcie stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście; mniejsze przy chórze. Główne drzwi od wschodu, boczne od północy.
Fasada trójosiowa, jednokondygnacyjna, zakończona wieżą z hełmem. Osie wydzielone są parami lizen. Na osi wejście w kształcie stojącego prostokąta, powyżej ślepe okno zamknięte półkoliście, naroża zaokrąglone. Powyżej kondygnacja czworobocznej wieży, z czterech stron przeprutej oknami o wykroju jak w fasadzie, przedzielona gzymsem powyżej którego tarcze zegara. Ściany boczne kościoła artykułowane lizenami, okna umieszczone we wnękach. Nawa główna oraz kruchta nakryte dachami dwuspadowymi, prezbiterium oraz zakrystia trójspadowymi, na kalenicy nawy sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę; wieża pokryta dachem czterospadowym z kulą i krzyżem.
Całe wyposażenie wnętrza pochodzi z drugiej połowy XIX lub z XX wieku, uwagę przyciągają zwłaszcza neobarokowe ołtarze.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół św. Aleksego jest budowlą o prostych formach architektonicznych, której części są jasno wydzielone, wnętrze jest klarownie artykułowane, a zewnętrzne elewacje pozostają niemal gładkie. Nawiązuje do klasycznych wzorów i jest przykładem późnego stylu józefińskiego, który wykształcił się na terenach Galicji w architekturze tworzonej za rządów monarchii habsburskiej. Charakter budowli został określony przepisami wynikającymi z wprowadzonej przez Józefa II reformy kościelnej, która miała na celu stopniowe ograniczenie autonomii Kościoła. Zapewniano finansowanie, jednak zalecano oszczędność, którą osiągano upraszczając formę, kładąc nacisk na funkcjonalność oraz ograniczając wyposażenie i dekorację budowli. Korzystano z powtarzalnych projektów. Plan kościoła w Ponikwi wykonał majster Jaskółka (Jaskułka) z Wadowic, a zatwierdził go inżynier cyrkularny Baudisch. Spośród kilku propozycji wybrano tę odwołującą się do planu kościoła Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Inwałdzie. Cechami należącymi do stylu józefińskiego, które ujawniły się w bryle ponikiewskiego kościoła, są układ jednonawowy, z wieżą na osi oraz pozbawiona ozdób fasada podzielona jedynie lizenami, przepruta oknami.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Kościół św. Aleksego w Ponikwi został wystawiony w latach 1853-1858 z inicjatywy księdza Aleksego Bocheńskiego i z funduszy hrabiego Maurycego Potockiego z Zatora oraz austriackiej pary cesarskiej. Plan przygotował oraz budowę nadzorował majster Jaskółka (Jaskułka) z Wadowic. Całe wyposażenie wnętrza pochodzi z drugiej połowy XIX lub z XX wieku, uwagę przyciągają zwłaszcza neobarokowe ołtarze.

Bibliografia