Ołtarz przytęczowy prawy Matki Boskiej Śnieżnej

Dzieje zabytku

Powstał za probostwa Ks. Stanisława Osuchowskiego w 1853 roku. Pomalowany w 1990 roku przy okazji usunięcia mensy (likwidacja mensy umożliwiła przejście do krypty kaplicy Morsztynów, której portal jest obecnie wkomponowany w wysoki cokół nastawy). Obraz z przedstawieniem Matki Boskiej Różańcowej przeniesiono do kaplicy Morsztynów pozostawiając w ołtarzu wizerunek Matki Boskiej w typie Śnieżnej.

Opis

Ołtarz przyścienny, architektoniczny, jednoosiowy, jednokondygnacjowy ze zwieńczeniem. Retabulum ustawione na wysokim, dwukondygnacjowym cokole o wyższej kondygnacji dolnej, z dwoma postumentami wyodrębnionymi po bokach; powierzchnia cokołu dekorowana płycinami w kształcie pionowych prostokątów. Cokół przerwany w środku prostokątnym otworem umożliwiającym dostęp do portalu prowadzącego do krypty kaplicy Morsztynów. Pole centralne ołtarza wypełnia obraz z przedstawieniem Matki Boskiej w typie Śnieżnej, w sukience, zwieńczony przedstawieniem pary aniołów podtrzymujących koronę, umieszczonych pośród wotów. Obraz ujęty w ramę w kształcie pionowego prostokąta zamkniętego łukiem wklęsło-wypukłym z uskokami. Pole z obrazem flankowane jest parami kolumn korynckich, z których zewnętrzne są wysunięte do przodu. Przed nie występują do przodu konsole, na których ustawiono rzeźby św. Jacka i św. Wincentego Ferreriusza. Kolumny dźwigają belkowanie przełamane na ich osiach i wygięte ku górze na linii płytkiego łuku odcinkowego powyżej obrazu; na fryzie przełamanych fragmentów belkowania plakiety utworzone z dekoracji roślinnej; na osiach wewnętrznych kolumn, ponad belkowaniem, wazony z kwiatami. Ponad kolumnami zewnętrznymi i belkowaniem widoczne rozsunięte odcinki półkolistego, pękniętego przyczółka, na których posadowiono figurki aniołków. Pomiędzy odcinkami przyczółka zwieńczenie o formie ścianki w ogólnym kształcie zbliżonej do trapezu, o wklęsłych bokach zakończonych u dołu wolutami, zamkniętej łukiem nadwieszonym; ścianka od góry zwieńczona częściowo niepełnym belkowaniem. Owalne pole pośrodku zwieńczenia wypełnia obraz z przedstawieniem Adoracji Imienia Jezus; po bokach ramy rozmieszczone główki anielskie i plakiety z dekoracją roślinną. Ponad obrazem, na tle gzymsu belkowania od góry zamykającego zwieńczenie, widoczna otwarta księga na tle glorii promienistej i obłoków. Na kartach księgi napis. Struktura retabulum malowana na kolor niebieski; profile, kolumny, ornamenty, detale złocone; figury oraz gloria złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Ołtarz wykonano w XIX wieku, jednak odwołano się do typu struktury wykształconej i z powodzeniem stosowanej w epoce nowożytnej: konstruując nastawę jednokondygnacjową, z większym obrazem w polu środkowym i mniejszym w zwieńczeniu. Ołtarz flankują kolumny, przed którymi stoją figury świętych, a szczyt wieńczy gloria promienista.
Świadomy powrót do zarzuconych form barokowych, niekoniecznie polegający na wiernym powtórzeniu elementów i sposobów ich łączenia, czyni go dziełem neobarokowym.
Ołtarz powstał w związku z funkcjonowaniem przy kościele św. Klemensa Bractwa Różańcowego. Jego ikonografia odnosi się jednoznacznie do patronatu zakonu Dominikanów. Główne przedstawienie ołtarza, czyli obraz z wizerunkiem Matki Boskiej Różańcowej nawiązuje do wizerunku zwanego Saulus Populi Romani wystawionego w bazylice Santa Maria Maggiore w Rzymie. Według tradycji modlitwy zanoszone przed rzymskim wyobrażeniem Marii miały przyczynić się do zwycięstwa wojsk chrześcijańskich nad Turkami w bitwie pod Lepanto w 1571 roku. Sukienka wielickiego obrazu wzorowana jest na srebrnej, umieszczonej na cudami słynącym obrazie w klasztorze Dominikanów w Krakowie.
Wizerunek Matki Boskiej Śnieżnej był dawniej przesłonięty obrazem z przedstawieniem Matki Boskiej rozdającej różańce najważniejszym przedstawicielom męskiej i żeńskiej linii zakonu dominikańskiego (św. Dominikowi i św. Katarzynie Sieneńskiej). Również dopełniające kompozycję ołtarza figury św. Jacka i św. Wincentego Ferreriusza mają związek z tym zakonem – święci są patronami bractw dominikańskich. Umieszczony w zwieńczeniu obraz Adoracji Imienia Jezus odwołuje się do jednego z głównych założeń bractwa różańcowego czczącego Imię Jezusa. W glorii zwieńczenia, na kartach otwartej księgi umieszczono cytat z pieśni „Magnificat” „BEATAM ME DICENT OMNES GENERATIONES” (wszystkie pokolenia będą mnie zwać Błogosławioną).
Ołtarza powstał w tym samym warsztacie, co symetrycznie ustawiona nastawa z przedstawieniem św. Kunegundy, posiadająca identyczną strukturę. Można z dużą dozą prawdopodobieństwa przypuszczać, że obydwa ołtarze są dziełem tego samego warsztatu. Ołtarz o bardzo podobnej strukturze znajduje się również w kościele św. Jana Chrzciciela w Dobczycach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Niektóre partie drewna zaatakowane przez drewnojady.

Streszczenie

Ołtarz został wykonany w 1853 roku i powstał w związku z funkcjonowaniem przy kościele św. Klemensa Bractwa Różańcowego. Jego struktura wykorzystuje świadomie wzory sztuki nowożytnej. Powstał w tym samym warsztacie, co symetrycznie ustawiona nastawa z przedstawieniem św. Kunegundy.

Bibliografia