Kościół św. Rozalii

Dzieje zabytku

W 1787 roku po nękających Podszkle epidemiach mieszkanka wsi, Joanna Wilczkowa ufundowała kaplicę św. Rozalii. Wezwanie tego miejsca, patronki od chorób zakaźnych miało zapobiec kolejnym nawrotom epidemii. Święta Rozalia (1130-1165 lub 1170) wiodła pokutne życie w grocie na Sycylii. Podczas zarazy w Palermo w 1624 roku objawiła się niewieście, której zdradziła miejsce swojego pochówku. Po przeniesieniu relikwii świętej do miasta, epidemia ustąpiła. Odtąd uznano ją za patronkę od chorób zakaźnych, stąd też wzniesiona ku jej czci kaplica w Podszklu. W 1803 roku została erygowana parafia pod wezwaniem św. Rozalii, obejmująca również Bukowinę. Okręg parafialny wyodrębniono z parafii Orawka i Podwilk. W związku z powołaniem do życia nowej parafii kaplicę powiększono. W ten sposób z niewielkiej kaplicy powstał omawiany kościół w stylu józefińskim. W 1819 roku kościół wzbogacił się o dzwon z fundacji rodziny Bukowińskich oraz Wilczków, który wykonał ludwisarz Józef Christelly w swoim warsztacie w Bańskiej Bystrzycy. Na początku XX wieku proboszczem w Podszklu został ksiądz Jan Kalunski (Kałuński). Nowy proboszcz wybudował plebanię, a także sprawił do kościoła nowy ołtarz. Jego następca ksiądz Stefan Kofrit sprawił do podszklańskiej świątyni nowe organy oraz kilka rzeźb – figury Matki Boskiej i Pana Jezusa oraz dwie figurki aniołków do jednego z ołtarzy. W 1923 roku ukończono nowy ołtarz główny, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Józef Buroń, co odnotowano w kronice parafialnej: „ołtarz zbudowany ze składek parafian stąd i z Ameryki”. Autorem dzieła był Stanisław Bródny z Tarnowa. Ponieważ poprzednie dzwony z kościoła zostały zarekwirowane i przetopione podczas pierwszej wojny światowej parafianie (Jan Bukowiński i Jan Ledworuch) zakupili dwa nowe dzwony, które przywieziono do Podszkla w 1924 roku. Dzwony uroczyście poświęcił dziekan dekanatu Jabłonka. W 1925 roku probostwo objął zasłużony działacz ksiądz Franciszek Urvay, odznaczony Medalem Niepodległości. W czasie jego posługi kościół został odnowiony na zewnątrz, dobudowano również babiniec. W latach sześćdziesiątych wykonano nowy parkan wokół kościoła. W 1964 roku kościół został otynkowany. W tym samym roku w miejscu babińca wystawiono Kaplicę Ukrzyżowania (zwaną również Kaplicą Krzyża Świętego), która służyły jako Grób Pański oraz stajenka betlejemska. W latach 1991-1995 z inicjatywy proboszcza Jana Kołodzieja zostały przeprowadzone prace remontowe obejmujące m.in. wykonanie boazerii na ścianach, kasetonów na sufitach oraz renowację ołtarzy. W świątyni oprócz ołtarza głównego znajdują się również dwa ołtarze boczne, wykonane zapewne wkrótce po zbudowaniu kościoła, ambona, chór muzyczny oraz stacje drogi krzyżowej, które wykonał Antoni Krzak, ludowy artysta z Maniów.

Opis

Kościół św. Rozalii w Podszklu usytuowany jest przy skrzyżowaniu dróg w centrum miejscowości na obszernym placu, na którym rosną stare jesiony. Teren przykościelny ogrodzony jest kamiennym murem z czterema murowanymi z nieregularnych kamieni kaplicami rozmieszczonymi na jego obwodzie. Wejście na teren przykościelny prowadzi przez trzy bramy umieszczone od strony północnej, każda flankowana jest przez parę obelisków. Kolejne wejście znajduje się od strony zachodniej.

Kościół orientowany z krótkim zakończonym półkoliście prezbiterium i czworoboczną wieżą od zachodu. Do prezbiterium jest dobudowana zakrystia. Główne wejście do świątyni od strony zachodniej, drugie przez zakrystię. Od południa dobudowana została nowsza przybudówka. Nawa szersza od prezbiterium założona na planie prostokąta. Wnętrze nakryte jest drewnianym stropem z kasetonami. Nawę oświetlają pary okien na każdej ze ścian w kształcie stojących prostokątów, zamkniętych półkoliście; do prezbiterium zaś światło wpada przez okno umieszczone od strony południowej oraz mniejszy oculus na ścieni wschodniej. Chór muzyczny drewniany, wsparty na dwóch drewnianych słupach, z dostępem schodami od południowej strony nawy.

Elewacja zewnętrzna pozbawiona większych podziałów architektonicznych z wyjątkiem podokapowych gzymsów, w partii cokołowej okładzina kamienna z regularnych ciosów, wyżej kościół otynkowany. W fasadzie trójkondygnacyjna, czworoboczna wieża o zaokrąglonych narożnikach, w jednej trzeciej wysokości oddzielona daszkiem. W drugiej i trzeciej kondygnacji podziały zaznaczone jedynie przez pojedyncze otwory okienne na każdej ze ścian i kondygnacji w kształcie stojących prostokątów, zamkniętych półkoliście. Wieża nakryta ostrosłupowym hełmem. Po bokach flankowana jest przez dwie przybudówki na planie ćwierćkoła, sięgające wysokością do drugiej kondygnacji wieży. Nawę i prezbiterium nakrywa jednokalenicowy, stromy dach, pokryty blachą. Na skrzyżowaniu nawy z prezbiterium wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. Wejście do kościoła od zachodu zaakcentowane jest dwuspadowym daszkiem z trójkątnym szczytem oraz małą wieżyczką z cebulastym hełmem.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół w Podszklu stanowi złożone dzieło, na które składa się pierwotne założenie kaplicy z 1787 roku oraz kościół z 1803 roku. Nowsza część kościoła została zbudowana w stylu łączącym elementy baroku i klasycyzmu, zwanym stylem kościołów józefińskich (Musterkirchen) z wieżą w fasadzie. Był to styl bardzo popularny na pograniczu Galicji i Węgier. Ponadto architektura kościoła realizuje na zewnątrz postulat prostoty budowli. Propagowanie tego stylu, związane jest z szeroko zakrojonymi reformami, które wprowadzono w Cesarstwie Austriackim w drugiej połowie XVIII wieku i wiązało się ze stopniowym ograniczeniem autonomii Kościoła. Dążenie do sprawowania kontroli nad Kościołem, również w sprawach architektury budynków sakralnych, miało polegać na „obronie czystości wiary zagrożonej przez irracjoanlny, emocjonalny i niedający się ująć w ścisłe ramy barok”. W 1771 roku Maria Teresa wydała rozporządzenie, według którego wszystkie kościoły miały posiadać „plan typowy”, w jednym z trzech wariantów: kościół na planie centralnym lub jeden z dwu planów kościołów jednonawowych, bez kaplic bocznych, z jednowieżowymi fasadami, dekorowanymi płaską artykulacją lizenową.

Streszczenie

W 1787 roku po nękających Podszkle epidemiach mieszkanka wsi, Joanna Wilczkowa ufundowała kaplicę św. Rozalii. Wezwanie tego miejsca, patronki od chorób zakaźnych miało zapobiec kolejnym nawrotom epidemii. W 1803 roku została erygowana parafia pod wezwaniem św. Rozalii. W związku z powołaniem do życia nowej parafii kaplicę powiększono. W ten sposób z niewielkiej kaplicy powstał omawiany kościół w stylu józefińskim. W 1819 roku kościół wzbogacił się o dzwon z fundacji rodziny Bukowińskich oraz Wilczków, który wykonał ludwisarz Józef Christelly w swoim warsztacie w Bańskiej Bystrzycy. Na początku XX wieku proboszczem w Podszklu został ksiądz Jan Kalunski (Kałuński). Nowy proboszcz wybudował plebanię, a także sprawił do kościoła nowy ołtarz. Jego następca ksiądz Stefan Kofrit sprawił do podszklańskiej świątyni nowe organy oraz kilka rzeźb – figury Matki Boskiej i Pana Jezusa oraz dwie figurki aniołków do jednego z ołtarzy. W 1923 roku ukończono nowy ołtarz główny, w czasie gdy proboszczem parafii był ksiądz Józef Buroń, co odnotowano w kronice parafialnej: „ołtarz zbudowany ze składek parafian stąd i z Ameryki”. Autorem dzieła był Stanisław Bródny z Tarnowa. Ponieważ poprzednie dzwony z kościoła zostały zarekwirowane i przetopione podczas pierwszej wojny światowej parafianie (Jan Bukowiński i Jan Ledworuch) zakupili dwa nowe dzwony, które przywieziono do Podszkla w 1924 roku. Dzwony uroczyście poświęcił dziekan dekanatu Jabłonka. W 1925 roku probostwo objął zasłużony działacz ksiądz Franciszek Urvay, odznaczony Medalem Niepodległości. W czasie jego posługi kościół został odnowiony na zewnątrz, dobudowano również babiniec. W 1964 roku kościół został otynkowany. W tym samym roku w miejscu babińca wystawiono Kaplicę Ukrzyżowania (zwaną również Kaplicą Krzyża Świętego), która służyły jako Grób Pański oraz stajenka betlejemska. W latach 1991-1995 z inicjatywy proboszcza Jana Kołodzieja zostały przeprowadzone prace remontowe obejmujące m.in. wykonanie boazerii na ścianach, kasetonów na sufitach oraz renowację ołtarzy. W świątyni oprócz ołtarza głównego znajdują się również dwa ołtarze boczne, wykonane zapewne wkrótce po zbudowaniu kościoła, ambona, chór muzyczny oraz stacje drogi krzyżowej, które wykonał Antoni Krzak, ludowy artysta z Maniów.

Bibliografia