Kościół Najświętszej Marii Panny Królowej

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
krakowski
Gmina
Wielka Wieś
Miejscowość
Będkowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Bolechowice
Parafia
Najświętszej Marii Panny Królowej
Tagi
architektura XX wieku
Identyfikator
DZIELO/13745
Kategoria
kościół
Ilość
1
Czas powstania
1938-1939
Technika i materiał
wapień, techniki murarskie, blacha cynkowa
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Kościół w Będkowicach wybudowano w latach 1938-1939. Świątynię konsekrowano w 1956 roku. W 1971 roku wybudowano plebanię. Ponieważ wcześniej miejscowość należała do parafii w Białym Kościele w 1981 roku podjęto decyzję o utworzeniu jej na miejscu. Pierwszym proboszczem nowo powołanej wspólnoty został ksiądz Stanisław Uryga. Od 2004 roku proboszczem parafii był ksiądz Miłosz Biela, który wyremontował kościół z pomocą mieszkańców Będkowic.

Opis

Kościół Najświętszej Marii Panny Królowej jest zlokalizowany w centrum Będkowic, na zachód od głównej drogi. Teren przykościelny jest otoczony wysokim murem posadowionym na kamiennej podmurówce oraz słupkach z nieregularnych ciosów kamienia i z żeliwnym płotem. W części wschodniej muru zlokalizowana jest szeroka brama, do której prowadzą schody, druga brama usytuowana jest nieco z prawej strony, również od wschodu.

Kościół jest skierowany na zachód, murowany, jednonawowy na rzucie prostokąta z prezbiterium zamkniętym półkoliście. Wnętrze tworzy szeroka nawa nakryta stropem oraz węższe i krótkie prezbiterium. Od północy przylega niewielka zakrystia na planie prostokąta z oknem od południa. Wejście do zakrystii zaznaczone jest drewnianym portalem. Na wschodniej ścianie nawy chór muzyczny, wsparty na dwóch słupach, dostępny klatką schodową od nawy.

Nawę oświetlają dwa duże, rozglifione, prostokątne i zamknięte półkoliście okna umieszczone w południowej oraz północnej ścianie, a także dwa mniejsze okna ulokowane pod chórem zamknięte łukami odcinkowymi. Po bokach prezbiterium są dwa okrągłe okna. Wszystkie otwory okienne w nawie i prezbiterium wypełnione są witrażami lub ozdobnymi przeszkleniami. Do kościoła prowadzi główne wejście od strony wschodniej oraz jedno mniejsze od zakrystii.

Wygląd zewnętrznej elewacji kościoła jest skromny. Prezbiterium niższe od nawy, nad środkiem nawy wznosi się wieżyczka na sygnaturkę z latarnią, nakryta iglicą. Fasada prosta, w dolnej części wejście główne do świątyni, prostokątne, zamknięte łukiem półkolistym, powyżej okrągłe okno, a po bokach dwa mniejsze, prostokątne, zamknięte łukiem odcinkowym. W zwieńczeniu prostokątna, przeszklona, zamknięte półkoliście wnęka z figurą Chrystusa Frasobliwego, a na szczycie prosta aedikula z prześwitem, w której zawieszony jest mały dzwon. U góry łaciński krzyż na cokole. Otwory okienne i drzwiowe zdobione są kamienną okładziną. Świątynia nakryta jest dachem dwuspadowym.

Zarys problematyki artystycznej

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej w Będkowicach to interesująca świątynia z XX wieku, zbudowana z miejscowej białej kostki wapiennej, kryjącej liczne skamieniałości. Niewielki kościółek został wzniesiony w stylu neoromańskim. Nawiązuje do skromnych świątyń, które w XII i XIII wieku fundowali książęta i możnowładcy. Kościoły o podobnej bryle z prostokątną nawą oraz prezbiterium wyznaczonym jedynie za pomocą przyściennych pilastrów wybudowano m.in. w Siewierzu, w Wiślicy (układ z trzeciej ćwierci XII wieku) czy w Kijach.

Interesująca figura znajduje się u szczytu fasady świątyni w Będkowicach. To rzeźba przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Reprezentuje najprostszy typ ikonograficzny przedstawienia: bez dodatkowych elementów, takich jak purpurowy płaszcz czy czaszka Adama. Swoją genezą temat ten sięga jeszcze sztuki gotyckiej (rzeźby Chrystusa Frasobliwego pojawiły się w Polsce w okresie późnego gotyku, na przełomie XV i XVI wieku, a w sztuce zachodnioeuropejskiej w XIV i XV wieku). Przedstawienie było szczególnie popularne również w rzeźbie z XVI wieku, ale swoją największą popularność zdobyło zwłaszcza w XIX wieku – w sztuce ludowej. Najczęściej rzeźby Chrystusa Frasobliwego w XIX wieku umieszczano w przydrożnych kapliczkach lub w „świętym kącie” w domu. Wizerunek ilustruje jedno z wydarzeń drogi krzyżowej, szeroko opisywane w literaturze średniowiecznej, według której Chrystus przed ukrzyżowaniem miał siedzieć samotnie na kamieniu z Golgoty, znajdującym się w zagłębieniu nazywanym „Carcer Christi”. Najważniejszą cechą przedstawień Frasobliwego jest ukazanie go, jako człowieka samotnego i udręczonego. Cała ekspresja dzieła skupia się na twarzy postaci. Jednak w odróżnieniu od dzieł gotyckich rzeźby ludowe Chrystusa Frasobliwego coraz mniej nawiązują do wydarzeń pasyjnych, a wyrażają ogólne pojęte prawdy religii katolickiej mocno przemawiające do ludu: miłosierdzie dla biednych, współczucie i litość nad cierpiącymi. Dlatego tak jak w dziele w świątyni w Będkowicach niektóre elementy nawiązujące do męki Chrystusa zostały pominięte. Podczas gdy w rzeźbie gotyckiej na twarzy Chrystusa panuje pełne ekspresji wyrażenie bólu, w rzeźbie ludowej pozostaje liryczny smutek i spokojne zadumanie. Świadczą o tym nie tylko cechy formalne rzeźb, ale nazwy nadawane przez kulturę ludową tym figurom: Chrystus Dumający, Święta Turbacyja, Miłosierdzie, Płaczebóg, czy najpopularniejsza nazwa Chrystus Frasobliwy.

Streszczenie

Kościół Najświętszej Maryi Panny Królowej w Będkowicach to interesująca świątynia zbudowana z miejscowej białej kostki wapiennej, kryjącej liczne skamieniałości. Świątynię wzniesiono w latach 1938-1939. Niewielki kościółek został wybudowany w stylu neoromańskim. Przed wejściem do świątyni warto zwrócić uwagę na umieszczoną w zwieńczeniu fasady figurę. To rzeźba przedstawiająca Chrystusa Frasobliwego. Wewnątrz kościoła znajduje się współczesne wyposażenie, głównie z połowy XX wieku. W prezbiterium umieszczony jest ołtarz główny, który wykonał Ludwik Jurga z Zabierzowa w trzeciej ćwierci XX wieku. Natomiast plakiety go ozdabiające ze scenami z życia Matki Boskiej wyrzeźbił Władysław Kozyra z Białego Kościoła. Szczególnie interesujący jest obraz przedstawiający Najświętsze Serce Jezusa z 1935 roku, który namalował Stanisław Ciężadlik. Wizerunek ten bezpośrednio nawiązuje do dzieła Pomepea Batoniego z kościoła Il Gesù w Rzymie. Autorem obrazu w Będkowicach jest artysta z Mszany Dolnej, którego liczne dzieła znajdują się na wyposażeniu kościołów Małopolski. Artysta tworzył projekty ołtarzy, chrzcielnice, stacje drogi krzyżowej, konfesjonały czy portrety, które stanowiły jedną z głównych gałęzi jego twórczości.

Bibliografia

Natanek Piotr, "Informator Archidiecezji Krakowskiej 2000. Parafie i kościoły", Kraków 2000
Surdokaitè Gabija, "O znaczeniu pewnego wizerunku w życiu religijnym i sztuce: Chrystus Frasobliwy – jego funkcja i miejsce" , „Zarządzanie w Kulturze” , s. 115-132
Kunczyńska-Iracka Anna, "Chrystus Frasobliwy i jego miejsce w tradycyjnej religijności ludowej" , „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” , s. 143-152
Kunczyńska Anna, "Chrystus Frasobliwy w polskiej rzeźbie ludowej" , „Konteksty. Polska Sztuka Ludowa” , s. 211-229

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Parafialne w Białym Kościele, Protokół z posiedzenia Komisji odbytej dnia 19 maja 1959 w Białym Kościele celem zaopiniowania przeprowadzanych prac. Szkic historyczny parafii.

Jak cytować?

Maria Działo, "Kościół Najświętszej Marii Panny Królowej", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/kosciol-najswietszej-marii-panny-krolowej

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności