Ecce Homo oraz św. Józef

Dzieje zabytku

Feretron powstał w pierwszej ćwierci XX wieku. Należał do któregoś z licznych bractw religijnych, funkcjonujących przy kościele w Budzowie.

Opis

Feretron dwustronny z obrazami „Ecce Homo” oraz św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus, umieszczonymi na prostopadłościennej podstawie, zaopatrzonej w otwory na drążki do noszenia, stojącej na czterech esowatych nóżkach. Obrazy ujęte prostokątną ramą, zamkniętą od góry łukiem półkolistym; flankowane dwiema kolumienkami wspierającymi półkolistą arkadę z akroterionem i krzyżem łacińskim zatkniętym na kuli w zwieńczeniu. Partia cokołu i łuk arkady zdobione rzędem rozet. Pod obrazem „Ecce Homo” płaskorzeźbiony kartusz z narzędziami Męki Pańskiej w polu, pod obrazem św. Józefa kartusz z sercem przebitym mieczem, zwieńczonym krzyżykiem i dwie gałązki lauru.

Na obrazie „Ecce Homo” Jezus ukazany frontalnie, w półpostaci z trzciną w prawej dłoni. Ubrany w purpurowy płaszcz, odsłaniający prawą rękę; na głowie korona cierniowa. Twarz podłużna, z długim i wąskim nosem, z dużymi oczami, ze wzrokiem skierowanym na widza; włosy długie, ciemnobrązowe, opadające na plecy i ramiona. Tło jednolite, szare, wokół głowy Jezusa otok światła.
Na rewersie obraz z przedstawieniem św. Józefa z Dzieciątkiem. W centrum kompozycji ukazany św. Józef, w półpostaci, zwrócony delikatnie w lewo, rękami przytrzymujący stojące na stole stolarskim Dzieciątko Jezus. Ubrany w jasnobrązowe szaty. Dzieciątko ukazane frontalnie, z szeroko rozpostartymi na boki rączkami, ze wzrokiem skierowanym w dal. Ubrane w jasnoróżową chustę, odsłaniającą ramiona. Całość ukazana we wnętrzu pracowni stolarskiej.
Struktura feretronu złocona, detale czerwone, błękitne i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Feretron to obraz lub rzeźba umieszczone w ozdobnej ramie, z podstawą zaopatrzoną w otwory na drążki do noszenia podczas procesji. Zygmunt Gloger w „Encyklopedii staropolskiej” pochodzenie słowa „feretron” czy „feretrum” wywodził ze starożytnego Rzymu, gdzie określało posągi niesione w pochodach triumfalnych. Jedna z pierwszych procesji chrześcijańskich z niesieniem wizerunku odbyła się w 590 roku, kiedy w Rzymie zapanowała epidemia tyfusu. Papież Grzegorz I Wielki zarządził w siedmiu kościołach Rzymu odprawienie nabożeństw suplikacyjnych, tzn. błagalnych. Nabożeństwa te były połączone z procesjami, w czasie których niesiono obraz Matki Boskiej.

W feretronie z kościoła w Budzowie umieszczono obraz z przedstawieniem Ecce Homo nawiązującym do sceny, w której Piłat ukazał ubiczowanego i cierniem ukoronowanego Jezusa ludowi żydowskiemu wypowiadając słowa „Oto Człowiek!” (J, 19, 1-5). Scenę na obrazie w feretronie oddano w popularnym ujęciu ikonograficznym, ukazującym Jezusa w półpostaci. Wizerunek ten nawiązuje do nowożytnej polskiej ikonografii Ecce Homo, cechującej się redukcją tematu, czyli ograniczeniem do przedstawienia najważniejszych postaci, bez zbędnego sztafażu. Redukcja taka występowała również w sztuce Zachodu, ale tylko jako jeden z wariantów przedstawiania tej sceny. W sztuce polskiej artyści posunęli się tak daleko, że ostatecznie w przedstawieniu wizerunku Ecce Homo ograniczali się wyłącznie do postaci Jezusa. Samotność Zbawiciela miała odzwierciedlać fakt jego całkowitego osamotnienia jako człowieka, opuszczonego przez wszystkich w obliczu straszliwej męki. Przedstawienie św. Józefa po drugiej stronie feretronu zostało oddane w klasycznej konwencji ikonograficznej. Święty Józef został ukazany we wnętrzu pracowni stolarskiej, bowiem według tradycji miał być stolarzem, a towarzyszy mu Dzieciątko Jezus, ukazujące go jako opiekuna Zbawiciela.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Literatura

Józef Maria Bartnik, Ewa Storożyńska, Matka Boża Łaskawa a Cud nad Wisłą. Dzieje kultu i łaski, Warszawa 2011, s. 75.
Tomasz Dziubecki, Ikonografia Męki Chrystusa w nowożytnym malarstwie kościelnym w Polsce, Warszawa 1996, s. 8, 57-59.
Zygmunt Gloger, Feretron, [w:] Idem, Encyklopedia staropolska, t. 2, Warszawa, 1901, s. 150.
Urszula Janicka-Krzywda, Patron-atrybut-symbol, Poznań 1993, s. 50.

Streszczenie

Feretron dwustronny z obrazami „Ecce Homo” i św. Józefa z Dzieciątkiem Jezus umieszczonymi w bogato dekorowanej ramie. Obraz św. Józefa z Dzieciątkiem jest przejawem najpopularniejszego wizerunku ikonograficznego tegoż świętego w sztuce polskiej w XIX i XX wieku – św. Józefa jako opiekuna Dzieciątka Jezus, natomiast obraz „Ecce Homo” stanowi echo nowożytnego ujęcia tego tematu o redukcyjnej kompozycji, ograniczającej się do półpostaciowego wizerunku Jezusa.

Bibliografia