Tryptyk Różańcowy

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wielicki
Gmina
Wieliczka
Miejscowość
Wieliczka
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Wieliczka
Parafia
Św. Klemensa
Tagi
ołtarzyk przenośny sztuka późnorenesansowa tryptyk
Miejsce przechowywania
zakrystia
Identyfikator
DZIELO/14725
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
obrazy: około 1600 roku; struktura: XIX wiek
Technika i materiał
olej na desce; drewno, techniki snycerskie, polichromia, złocenie
Wymiary podstawowe
szerokość – 117 cm (zamkniętego 80 cm)
wysokość – 133 cm
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska

Dzieje zabytku

Tryptyk był częścią wyposażenia dawnego kościoła św. Klemensa. Strukturę, tzn. predellę, zwieńczenie i obramienia scen wymieniono najpewniej w XIX wieku. W nowo wybudowanym kościele był przechowywany na ołtarzu Matki Boskiej Różańcowej, z czasem został przeniesiony do zakrystii.

Opis

Ołtarzyk przenośny w formie tryptyku z ruchomymi skrzydłami, predellą i zwieńczeniem.
W polu głównym Ukrzyżowanie. W centrum kompozycji Jezus wiszący na krzyżu, przybity trzema gwoździami, z głową opadającą na prawe ramię, o widocznej muskulaturze, przewiązany w biodrach białym, cienkim perizonium. Pod krzyżem św. Maria Magdalena ukazana frontalnie klęczy, obejmując rękami krzyż, w lewej trzyma białą chustkę, którą dotyka stopy Jezusa. Maria unosi głowę, wzrok kieruje na ukrzyżowanego. Ma pociągłą twarz, duże oczy, długi nos i wąskie usta, włosy opadają jej na ramiona i plecy. Jest ubrana w jasnoróżową suknię, spod której widać zielone rękawy i żółty płaszcz, który zakrywa jej lewy bark i nogi. Po lewej stronie krzyża, pogrążona w żalu stoi Matka Boska. Została przedstawiona jako dojrzała kobieta, z opuszczoną głową i rękami złożonymi w modlitwie. Jest ubrana w różową suknię, białą podwikę i granatowy maforion lamowany złotem. Po prawej stronie krzyża stoi św. Jan, który patrzy na Jezusa, prawą rękę składa na piersi, lewą wskazuje ziemię. Ma małą, okrągłą twarz, okoloną krótkim zarostem, długie włosy opadają mu na ramiona i plecy. Jest ubrany w zieloną suknię i obszerny, czerwony płaszcz, który zakrywa mu prawe ramię i prawą nogę. Nad głowami świętych postaci nimby. Przed krzyżem, na ziemi stoi naczynie na wonne oleje, w tle widać zarys Jerozolimy. Większą część tła zakrywają skłębione, granatowe, rozświetlone miejscami obłoki.
Skrzydła tryptyku są malowane dwustronnie, każde podzielona na dwa pola. Na awersie umieszczono sceny Pasji. Na lewym u góry Modlitwa w Ogrójcu, poniżej Biczowanie. Po prawej stronie Cierniem koronowanie powyżej Niesienia krzyża. Na rewersie po lewej stronie Zwiastowanie ponad św. Erazmem, a po prawej Nawiedzenie nad św. Zofią z córkami.
Scena Modlitwy w Ogrójcu rozgrywa się w trzech planach. Z przodu, przy dolnej krawędzi widoczni śpiący uczniowie. Na drugim planie klęczący z rozłożonymi rękami Chrystus, przed którym pojawił się anioł trzymający krzyż oraz kielich. Tło stanowi skała i widok miasta z oddali.
Biczowanie zostało zakomponowane jako scena wielopostaciowa, w której centralnie umieszczono zwróconą w prawo postać Jezusa przywiązanego do niskiego słupa, odzianego jedynie w perizonium, z koroną cierniową na głowie. Chrystus obraca głowę przez lewe ramię. Za nim dwóch mężczyzn, przed nim kolejny, wszyscy są biczownikami, u jednego widać z dłoniach uniesioną rózgę; czwarty okręca sznur wokół słupa. Za nimi grupa mężczyzn w szpiczastych czapkach z otokami, jeden z nich trzyma pochodnię. Z prawej strony, w tle widać ścianę budynku.
W centrum Koronowania cierniem widoczna jest postać siedzącego Chrystusa o związanych rękach i skrzyżowanych stopach, osłoniętego jedynie czerwonym płaszczem spiętym pod szyją. Wokół niego trzech mężczyzn: dwóch patykami zakłada koronę cierniową, trzeci wkłada Chrystusowi w dłonie liść palmy. W tle postacie halabardników oraz ukazane perspektywicznie ściany budowli.
Na pierwszym planie Niesienia krzyża widoczna z prawego profilu postać Jezusa uginającego się pod ciężarem niesionego krzyża, a wokół niego ciasno stłoczona grupa mężczyzn. Jeden z nich, Szymon Cyrenejczyk, próbuje pomóc Chrystusowi, pozostali to żołnierze, pilnujący Zbawiciela. Ten, który stoi z prawej strony kompozycji, trzyma w lewej ręce sznur krępujący ręce Chrystusa, a w prawej unosi kij. W tle widać postaci: z prawej między żołnierzami głowy Marii i Marii Magdaleny, z lewej dwóch mężczyzn, dalej widok miasta i rozświetlone niebo.
Scena Zwiastowania ma typową ikonografię i układ. Po prawej stronie kompozycji za pulpitem klęczy Maria, składając lewą rękę na piersi, prawą zwraca w stronę anioła, który unosi się na obłokach po lewej stronie. Anioł w prawej ręce trzyma kwiat lilii, ponad nim, na tle rozświetlonego nieba unosi się gołębicą Ducha Świętego.
Nawiedzenie ma kompozycję wieloplanową. Z przodu Maria wita się ze św. Elżbietą. Kobiety ściskają sobie ręce i obejmując, patrzą na siebie. Za nimi św. Józef i św. Joachim witają się na progu domu. W tle architektura i fragment drzewa na tle niebiesko-białego nieba.
Święty Erazm został przedstawiony w bogato dekorowanym stroju biskupim: w ciemnej sutannie, białej komży, wzorzystej kapie i rękawiczkach; na głowie infuła. Stoi z księgą w prawej ręce i pastorałem w lewej. Po prawej stronie, na dole kompozycji widoczne krwawiące wnętrzności świętego. Na tło przedstawienia składa się szeroki krajobraz z wijącą się rzeką i wzgórzami na horyzoncie oraz zachmurzone niebo.
Święta Zofia została ukazana z trzeba córkami. Stoi centralnie, z prawą nogą wysuniętą do przodu, spogląda w niebo, prawą ręką przytrzymuje księgę, w wyciągniętej lewej ma krzyż, na głowie ma koronę. Po jej prawej stronie córka ubrana w białą suknię i pomarańczowy płaszcz, po lewej dwie kolejne. Stojąca z nich bliżej ma zieloną suknię i jasny płaszcza, ustawiona dalej ma czerwoną suknię i zielony płaszcz, prawą ręką przytrzymuje oparty ostrzem o ziemię miecz. Za nimi zachmurzone niebo.
Sceny zostały ujęte profilowanymi ramami. Nastawę ustawiono na predelli w kształcie leżącego prostokąta z wklęsłymi ściankami bocznymi zakończonymi wolutami i zamknięto zwieńczeniem w formie przerwanego przyczółka dekorowanego ząbkowaniem. Struktura polichromowana na niebiesko, płyciny na zielono, profile i ornament na złoto.

Zarys problematyki artystycznej

Obrazy ołtarzyka cechuje bardzo dobra jakość artystyczna. Postacie o prawidłowych, smukłych proporcjach zostały ukazane w wyrafinowanych pozach, czyniąc subtelne gesty. Artysta posługiwał się tradycyjną ikonografią, swobodnie komponując statyczne i dynamiczne, wieloplanowe sceny. Całość została utrzymana w chłodnej tonacji, z interesująco rozłożonymi akcentami kolorystycznymi. Uwagę zwraca ukazany w tłach wielu scen szeroki pejzaż typowy dla przedstawień renesansowych oraz prawidłowo oddana perspektywa w partiach architektury. To wszystko, a także stroje, wskazują na dzieło okresu późnego renesansu.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Przenośny ołtarzyk w formie tryptyku przechowywany w zakrystii kościoła św. Klemensa jest dziełem łączonym z elementów pochodzących z różnych okresów. Obrazy powstały około 1600 roku, natomiast skrzynia, w której je umieszczono, została wykonana w XIX wieku. Przedstawienia cechuje bardzo wysoka jakość artystyczna. Sposób komponowania scen, kształt sylwetek, stroje i aranżacja tła wskazują, że jest to dzieło późnorenesansowe.

Bibliografia

"Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1: Województwo krakowskie", Warszawa 1953
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Gaczoł Andrzej, "Zabytki sztuki w Wieliczce" , [w:] "Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1990)" , red.Gawęda Stanisław, Jodłowski Antoni, Piotrowicz Józef , Kraków 1990 , s. 333-363

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Tryptyk Różańcowy", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/tryptyk-rozancowy

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności