Św. Jan Chrzciciel i św. Barbara (skrzydło dawnego tryptyku)

Dzieje zabytku

Omawiane dzieło pierwotnie stanowiło część późnogotyckiego tryptyku będącego na wyposażeniu kościoła w Harklowej. W XVIII wieku podczas wznoszenia barokowego ołtarza tryptyk rozmontowano, a jego części umieszczono w nowej strukturze. W części centralnej dawnej nastawy znajdował się obraz przedstawiający Rodzinę Marii (obecnie w polu głównym barokowej nastawy). Na skrzydłach bocznych tryptyku znajdowały się przedstawienia św. Jana Chrzciciela i św. Barbary (skrzydło lewe) oraz św. Stanisława biskupa i św. Katarzyny Aleksandryjskiej (skrzydło prawe). W predelli umieszczona była scena Zwiastowania (obecnie w zwieńczeniu barokowego ołtarza głównego). Obraz powstał na początku XVI wieku.

Opis

Obraz w kształcie wydłużonego, stojącego prostokąta ujęty złoconą ramą z ornamentem roślinnym dziejącą obraz na dwie mniejsze, prostokątne kwatery. W kwaterze górnej wyobrażenie św. Jana Chrzciciela, w polu dolnym ukazana św. Barbara. Święty Jan przedstawiony w pozycji stojącej z ciałem zwróconym w lewo i głową odwróconą w kierunku przeciwnym. Prawa ręka postaci ugięta w łokciu, palcem wskazuje na księgę trzymaną w lewej dłoni i lezącego na niej baranka. Twarz świętego owalna z wysokim czołem. Oczy ciemne, szeroko otwarte, nos długi, prosty, usta małe. Włosy krótkie, ciemnobrązowe, krótka, rozdwajająca się na końcu broda w tym samym kolorze. Święty jest ubrany w jasnobrązową szatę spodnią z długimi rękawami, sięgającą kolan. Na ramionach ma obszerny, czerwony płaszcz spięty pod szyją złotą, owalną klamrą. Prawa poła płaszcza wywinięta, tworzy łagodny łuk, jej koniec zwinięty na ziemi. Lewa poła okrycia podtrzymywana przez prawą rękę. Wokół głowy złocony nimb. Stopy świętego są bose. Na drugim planie ukazany kamienny parapet z dekoracją maswerkową, przez który została przerzucona bogato zdobiona ornamentem roślinnym tkanina w kolorach zielono-brązowym i złotym. Tło złocone, wytłaczane w motyw skośnej kraty z wpisanymi w nią stylizowanymi motywami roślinnymi. Święta Barbara ukazana w pozycji stojącej z ciałem i twarzą zwróconymi w trzech czwartych w lewo. Postać na prawej ręce podtrzymuje model gotyckiej wieży zwieńczonej dwuspadowym dachem. Lewą dłonią podtrzymuje połę płaszcza. Twarz św. Barbary owalna o delikatnych rysach i wysokim czole. Włosy, długie, falowane, opadające na ramiona postaci. Święta jest ubrana w jasnobrązową suknię z długimi rękawami, dekorowaną białym, linearnym ornamentem roślinnym oraz długi, czerwony płaszcz z zieloną podszewką spięty pod szyją dwiema, złotymi klamrami o formie kwiatu. Płaszcz bogato drapowany tworzy liczne, ostre i kanciaste załamania. Wokół głowy świętej złocony nimb, na środku czoła złocony klejnot w kształcie kwiatu. Na drugim planie ukazany kamienny parapet z dekoracją maswerkową, przez który została przerzucona czerwona tkanina z motywem kraty. Tło złocone, wytłaczane w motyw skośnej kraty z wpisanymi w nią stylizowanymi motywami roślinnymi.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety nie jest znany autor dzieła, był to zapewne małopolski (krakowski?) malarz działający na początku XVI wieku. Święty Jan Chrzciciel był synem Zachariasza i Elżbiety, która była krewną Marii, matki Jezusa. Głosił potrzebę nawrócenia oraz przygotowywał drogę na nadejście Mesjasza. Jego tradycyjnymi atrybutami są krzyż, księga i baranek, a niekiedy także odzienie wykonane ze skóry z wielbłąda, które nawiązuje do czasu, jaki św. Jan spędził na pustyni. Baranek z kolei odwołuje się do świadectwa Jana Chrzciciela o Chrystusie zawartego w Ewangelii św. Jana: „Oto baranek Boży, który gładzi grzechy świata” (J 1, 29). Święta Barbara urodziła się w zamożnej, pogańskiej rodzinie, a z chrześcijaństwem zetknęła się dopiero podczas nauki w Nikomedii. Jej ojciec, dowiedziawszy się o nawróceniu córki, chciał ją zmusić do wyparcia się wiary. Gdy ta odmówiła doniósł na Barbarę, która została uwięziona w wieży. Przed śmiercią objawił jej się anioł z hostią. Została ścięta mieczem około 305 roku. W sztuce bywa najczęściej przedstawiana jako młoda kobieta z mieczem oraz kielichem z hostią. Do jej atrybutów należy również wieża, w której była więziona. Niekiedy ma ona trzy okna – w nawiązaniu do Trójcy Świętej. W odniesieniu do swojego szlachetnego pochodzenia bywa przedstawiana w bogatych szatach, często z koroną na głowie.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Omawiane dzieło pierwotnie stanowiło część późnogotyckiego tryptyku będącego na wyposażeniu kościoła w Harklowej. W XVIII wieku podczas wznoszenia barokowego ołtarza tryptyk rozmontowano, a jego części umieszczono w nowej strukturze. W części centralnej dawnej nastawy znajdował się obraz przedstawiający Rodzinę Marii (obecnie w polu głównym barokowej nastawy). Na skrzydłach bocznych tryptyku znajdowały się przedstawienia św. Jana Chrzciciela i św. Barbary (skrzydło lewe) oraz św. Stanisława biskupa i św. Katarzyny Aleksandryjskiej (skrzydło prawe) również umieszczone w obecnym ołtarzu głównym. W predelli tryptyku umieszczona była scena Zwiastowania (obecnie w zwieńczeniu barokowej nastawy głównej). Obraz powstał na początku XVI wieku w warsztacie małopolskiego (krakowskiego?) malarza cechowego.

Bibliografia