Tabernakulum

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
nowotarski
Gmina
Łapsze Niżne
Miejscowość
Łapsze Wyżne
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Niedzica
Parafia
Św. Piotra i św. Pawła
Tagi
Feeg Johann Spisz sztuka XVIII wieku tabernakulum
Miejsce przechowywania
ołtarz przytęczowy północny
Identyfikator
DZIELO/03463
Kategoria
tabernakulum
Ilość
1
Czas powstania
około 1777-1782
Fundator
Jan Joanelli, Regina Oleksik, Józef Tomaszkiewicz
Miejsce (państwo, miasto, region geograficzny)
Spisz
Technika i materiał
drewno, techniki rzeźbiarskie, stolarskie i snycerskie, polichromowanie, złocenie, srebrzenie, marmoryzacja
Autor noty katalogowej
Maria Działo
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Tabernakulum wraz z ołtarzem bocznym wykonano w latach 1777-1782. Ołtarz po raz pierwszy został odnotowany w księdze rachunkowej kościoła „Rationes Ecclesiae Felso Lapsensis” w latach 1777-1778, w której zapisano zakup obrazów przedstawiających Najświętszą Marię Pannę, św. Jana Chrzciciela, św. Walentego oraz św. Sebastiana: „Pro imaginibus B.M.V. et Joanni Baptista, S. Valenti Ep. Mart et S. Sebastiani Mart. 24 Rfl”. Pod kolejną datą wydatków zapisanych w księdze rachunków kościoła odnotowano twórcę rzeźb umieszczonych na ołtarzu – Johanna Feega, który zapewne jest również autorem tabernakulum.


Opis

Tabernakulum w bogatej ornamentalnej oprawie, ustawione na niskim cokole. Obramienie tabernakulum utworzone z połączonych ze sobą wolut, zwężające się ku górze, bogato dekorowane ornamentem rocaille’owym. W zwieńczeniu niska podstawa służąca jako tron wystawienia. W polu głównym płycina w kształcie stojącego prostokąta o wklęsłych bokach, zamknięta łukiem wklęsło-wypukłym. Drzwiczki przyjmują kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem półkolistym nadwieszonym; w polu płaskorzeźbione przedstawienie kielicha z hostią w glorii na gładkim tle. Struktura marmoryzowana w kolorze ciemnozielonym, profilowania na czerwono, ornamentyka złocona.

Zarys problematyki artystycznej

Tabernakulum to ozdobna, zamykana na klucz szafka, która służy do przechowywania hostii i komunikantów. Słowo tabernakulum wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „namiot” lub „przybytek”, czym nawiązuję do starotestamentowego Przybytku Mojżeszowego, zwanego też Namiotem Spotkania. Przybytek ten został zbudowany w czasie wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej. Wewnątrz Izraelici przechowywali Arkę Przymierza. Omawiane dzieło zostało wykonane w stylu rokokowym. Drzwiczki ozdobione są kielichem z hostią, jednymi z najczęściej pojawiających się motywów w tym miejscu. Tabernakulum wraz z ołtarzem bocznym w kościele w Łapszach Wyżnych powstały w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w latach 1777-1782 w stylu rokokowym. Fundatorem dzieła jest m.in. Jan Joanelli z Tolvano. Należał on do kupieckiej rodziny z Lombardii, która w XIV wieku przeniosła się do Tyrolu, gdzie zajęła się górnictwem. Część tej rodziny osiedliła się w XVII wieku na Węgrzech dzierżawiąc przynoszące spore korzyści majątkowe kopalnie miedzi na Dolnym Śląsku. Jan – był ostatnim z rodu Joanellich.

Johann Feeg – autor tabernakulum i jednocześnie ołtarzy w świątyni w Łapszach Wyżnych jest też autorem szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Rzeźby Feega charakteryzują się naturalnymi pozami, obfite fałdy szat modelowane są w postaci ostro załamujących się płaszczyzn, przypominających połamaną blachę, a twarze posiadają znamienny typ anatomiczny o specyficznych cechach, takich jak pulchne policzki, na wpół otwarte usta i duże nosy. Ołtarz i znajdujące się w nim rzeźby są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu.

Streszczenie

Tabernakulum wraz z ołtarzem bocznym w kościele w Łapszach Wyżnych powstały w niedługim czasie po wybudowaniu świątyni w latach 1777-1782 w stylu rokokowym. Fundatorem dzieła jest m.in. Jan Joanelli z Tolvano, a jego autorem Johann Feeg, który jest jednocześnie autorem szeregu prac w kościołach polskiego Spisza, m.in. ołtarzy bocznych i ambon w Niedzicy, Zakliczynie oraz kompletu ołtarzy w Jurgowie. Dzieła Feega są przykładami tzw. spiskiego rokoka, stylu który stopniowo kształtował się od lat czterdziestych XVIII stulecia i cechował się wyjątkową dekoracyjnością środków wyrazu.

Bibliografia

Skorupa Andrzej, Monita Rafał, "Łapsze Wyżne. Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła", Kraków 2018
Szydłowski Tadeusz, "Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. III, t. I, z. 1, Powiat nowotarski", Warszawa 1938
Janicka-Krzywda Urszula, "Zabytkowe kościoły Orawy, Spisza, Podhala, Gorców i Pienin", Kraków 1987
Skorupa Andrzej, "Zabytkowe kościoły polskiego Spisza", Kraków 2001
Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian , "Sztuka Ziemi Krakowskiej", Kraków 1982
Chmelinova Katarína , "Johann Feeg a spišské umenie 18. storočia" , „Almanach Muszyny” , s. 135-145
Skorupa Andrzej , "Johann Feeg i Imrich Jagušič na polskim Spiszu" , „Prace Pienińskie” , s. 85-97
Skorupa Andrzej, "Sztuki plastyczne doby baroku na Polskim Spiszu, cz. 1: Rzeźba" , „Almanach Nowotarski” , s. 107-124
Zieliński Chwalisław, "Sztuka sakralna. Co należy wiedzieć o budowie, urządzeniu, wyposażeniu, ozdobie i konserwacji Domu Bożego. Podręcznik opracowany na podstawie przepisów kościelnych", Poznań 1959

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum parafialne w Łapszach Wyżnych, Karta inwentaryzacyjna tabernakulum, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, oprac. Bożena Saładziak, 1973.

Jak cytować?

Maria Działo, "Tabernakulum", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/tabernakulum-27

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności