Św. Teresa z Lisieux

Dzieje zabytku

Omawiany witraż został wykonany w 1937 roku w pracowni prowadzonej przez Maksymiliana Romańczyka przy ulicy św. Jana 30 w Krakowie. Jak można dowiedzieć się z inskrypcji umieszczonej w dolnej części witraża, dzieło zostało ufundowane przez młodzież żeńską z parafii Opieki Matki Boskiej w Zabierzowie Bocheńskim. Po przeciwnej stronie nawy znajduje się witraż o analogicznej kompozycji z medalionem mieszczącym przedstawienie św. Stanisława Kostki ufundowanym przez młodzież męską z omawianej parafii. Witraże w zabierzowskiej świątyni uległy uszkodzeniu w 1945 roku w wyniku wybuchu składu amunicji w pobliskim Kłaju. Jak odnotowano w „Liber memorabilium” koszt napraw wyniósł 12 tysięcy złotych. W 1981 roku witraże zabezpieczono poprzez zamontowanie w każdym z okien dodatkowego przeszklenia.

Opis

Witraż w kształcie wydłużonego, stojącego prostokąta zamkniętego półkoliście. W centrum kompozycji umieszczony medalion mieszczący popiersie św. Teresy z Lisieux trzymającej krucyfiks i róże. Święta ukazana frontalnie z głową zwróconą w trzech czwartych w lewo. Twarz owalna, o regularnych rysach, z dużymi oczami, wąskim nosem oraz niewielkimi ustami. Święta w rękach złożonych na wysokości piersi trzyma bukiet czerwonych i różowych róż oraz krucyfiks, na który spływają promienie. Teresa ubrana jest w brązowy karmelitański habit z białym płaszczem oraz białą toką i czarnym welonem na głowie. Tło medalionu utrzymane jest odcieniach niebieskiego. Wokół głowy jasnożółty nimb. W górnej części witrażu przedstawione winne grona na tle geometrycznej kompozycji w kolorach żółtym i czerwonym. W dolnej strefie witrażu inskrypcja „FUNDACJA / MŁODZIEŻY ŻEŃSKIEJ R(OKU) P(AŃSKIEGO) 1937” oraz poniżej, w lewym, dolnym rogu sygnatura: „Wy[konał] / M[aksymilian]Romańczyk / Kraków św. Jana 30”. Tło kompozycji wypełnione motywem rombów w kolorach jasnożółtym i białym.

Zarys problematyki artystycznej

Zespół witraży wypełniający okna naw oraz prezbiterium kościoła w Zabierzowie Bocheńskim został wykonany w krakowskim Zakładzie Witrażów i Oszkleń Artystycznych Maksymiliana Romańczyka w latach 1937-1938. Historia tego przedsiębiorstwa sięga początku lat trzydziestych XX wieku. Bracia Maksymilian i Fryderyk Romańczykowie wcześniej byli zatrudnieni w firmie witrażowniczej S. G. Żeleński. Jednak na początku lat trzydziestych rozstali się z dotychczasowym pracodawcą i związali się z zakładem prowadzonym przez Jana Kusiaka, który od lat dwudziestych XX wieku dzierżawił dawną firmę szklarską Teodora Zajdzikowskiego (zał. 1880). Fryderyk Romańczyk w 1931 roku założył własną pracownię w Siemianowicach Śląskich. Jego brat natomiast w bliżej nieznanych okolicznościach przejął zakład od wspomnianego wyżej Jana Kusiaka. Jak uważa Danuta Czapczyńska-Kleczyńska, nastąpiło to w pierwszej połowie lat trzydziestych XX wieku, najpewniej do 1934 roku. Funkcjonująca pod auspicjami Maksymiliana Romańczyka firma działała do 1945 roku. Zakład wykonywał liczne zlecenia na terenie małopolski i województwa śląskiego, m.in. zespół witraży o tematyce eucharystycznej w prezbiterium kościoła św. Mikołaja w Rychwałdzie (1935), witraże w kościele św. Zygmunta w Żelichowie (1938), w kościele świętych Apostołów Piotra i Pawła w Mszance (1939). W 1937 roku pracownia Romańczyka wykonała bliżej nieokreślone prace w kościele parafialnym w Grybowie. W tym samym roku zaczęto również realizować zamówienie dla kościoła w Zabierzowie Bocheńskim. Część witraży została ukończona w 1937 roku, pozostałe powstały już w 1938 roku. Jak pisze Tomasz Szybisty: „stylistyka partii figuralnych w kompozycjach „Serce Jezusa" i „Serce Marii" w prezbiterium sięga jeszcze wyraźnie do rozwiązań dziewiętnastowiecznych (idealizowane typy postaci), które czytelne są także w pozostałych medalionach z wizerunkami świętych, jednak już w nieco bardziej zmodernizowanej redakcji, odwołującej się do malarstwa młodopolskiego i nurtów współczesnych (zastosowanie przeskalowanych motywów roślinnych oraz charakterystycznych pasowych teł). W niektórych witrażach, zwłaszcza, górnych partiach kompozycji „Św. Stanisław Kostka” i „Św. Teresa od Dzieciątka Jezus”, dochodzą również wyraźnie do głosy inspiracje art déco". Omawiany witraż stanowi przykład niezbyt skomplikowanej kompozycji o tematyce religijnej, jakie zakład Romańczyka wykonywał w drugiej połowie lat trzydziestych XX wieku, posługując się gotowymi rozwiązaniami ikonograficznymi i kompozycyjnymi. W medalionie przedstawiono św. Teresę z Lisieux nazywaną także Teresą od Dzieciątka Jezus. Święta urodziła się w 1873 roku w Normandii, zmarła w 1897 roku. W wieku 15 lat wstąpiła do zakonu karmelitanek bosych. W ikonografii przedstawiana jest na podstawie autentycznych fotografii, często w ręku trzyma krucyfiks lub pęk róż. Jest patronką zakonów: karmelitów bosych, karmelitów trzewiczkowych, Francji oraz chorych na bóle głowy i serce. Kompozycja omawianego witraża została w dużej mierze powtórzona w jednym z witraży w transepcie kościoła w Mszance wykonanym przez Romańczyka w 1939 roku.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry.

Streszczenie

Witraż został wykonany w 1937 roku w pracowni prowadzonej przez Maksymiliana Romańczyka przy ulicy św. Jana 30 w Krakowie. Dzieło zostało ufundowane przez młodzież żeńską z parafii Opieki Matki Boskiej w Zabierzowie Bocheńskim. W medalionie przedstawiono św. Teresę z Lisieux nazywaną także Teresą od Dzieciątka Jezus. Święta urodziła się w 1873 roku w Normandii, zmarła w 1897 roku. W wieku 15 lat wstąpiła do zakonu karmelitanek bosych. W ikonografii przedstawiana jest na podstawie autentycznych fotografii, często w ręku trzyma krucyfiks lub pęk róż. Jest patronką zakonów: karmelitów bosych, karmelitów trzewiczkowych, Francji oraz chorych na bóle głowy i serce.

Bibliografia