Św. Roch

Dzieje zabytku

Rzeźba św. Rocha umieszczona jest w ołtarzu głównym w kościele w Łapszach Niżnych. Zespół ołtarzy w tej świątyni powstał po ataku zbrojnych powstańców węgierskich Franciszka II Rakoczego, zwanych kurucami, którzy w latach 1703-1711 sprofanowali i zdewastowali poprzednie ołtarze w kościele w Łapszach Niżnych. Po tym wydarzeniu szlachcic węgierski i współwłaściciel Łapsz Wyżnych – Baltazar Görgey ufundował nowy zespół wyposażenia kościelnego. Świadectwem tych fundacji jest napis oraz herb Görgey’a umieszczony na bramkach ołtarza głównego. Z kolei w innych źródłach historycznych – m.in. wizytacjach zakonnych miechowitów umieszczono sprzeczną z powyższą informację, że ołtarze ufundował ówczesny pleban, miechowita Łukasz Kuźnicki w 1718 roku, a koszty ich złocenia, srebrzenia i malowania poniosła w 1720 roku właścicielka części wsi – Judyta Joanelli. Te wykluczające się przekazy wymagają zapewne dalszej kwerendy archiwalnej i ustalenia ostatecznej fundacji. Tymczasem należy przychylić się do sugestii Tadeusza Trajdosa, iż Baltazar Görgey ufundował część sumy na budowę ołtarza i stąd jego upamiętnienie umieszczone na dziele.

Opis

Rzeźba drążona, przedstawiająca św. Rocha. Figura ustawiona frontalnie, lewa ręka ugięta w łokciu, trzyma w niej kij pielgrzyma, prawa opuszczona w dół wskazuje na ranę na nodze. Twarz szeroka z małymi ustami, długim i prostym nosem, podłużnymi oczami okolonymi wąskimi łukami brwiowymi; broda krótka i gęsta; włosy sięgające do ramion, zawinięte do tyłu w bujne loki. Święty jest ubrany w srebrzoną suknię z długimi rękawami, odsłaniającą prawą nogę oraz złocony płaszcz pielgrzymi, zdobiony u góry trzema muszlami. U stóp świętego pies z kawałkiem chleba w pysku. Polichromia w odsłoniętych partiach ciała naturalistyczna, szaty złocone i srebrzone.

Zarys problematyki artystycznej

Niestety w dotychczasowych badaniach nad wyposażeniem kościoła św. Kwiryna, wobec braku dokumentów archiwalnych dotyczących wykonawców, nie podjęto próby wskazania choćby kręgu potencjalnych autorów nastawy ołtarzowej i jej rzeźbiarskiego wystroju. Pewne cechy stylistyczne rzeźb z ołtarza głównego w kościele w Łapszach Niżnych oraz części rzeźb z ołtarzy bocznych wskazują na twórcę, który wykonał również rzeźby św. Sebastiana z aniołkiem oraz pozostałych rzeźb ze zwieńczenia ołtarza Najświętszego Serca Pana Jezusa w kościele św. Marcina w Krempachach. Rzeźby tego artysty posiadają bardzo małe usta, podłużne oczy okolone wąską linią brwi, małe i proste nosy, średniej długości włosy, zaczesane do tyłu bujnymi lokami i zasłaniające uszy oraz małe dłonie wyrzeźbione bez większej dokładności anatomicznej. Ponadto rzeźby stoją zwykle w statecznych pozach, których niewielką ekspresję podkreślają delikatny kontrapost i miękka draperia szat, które silnie się zawijają. Typowe dla tego artysty jest również ułożenie stóp aniołka asystującego świętemu Sebastianowi w kościele w Krempachach, który podobnie jak anioły w ołtarzu bocznym w kościele w Łapszach Niżnych ma prosto złączone nogi i specyficznie rozstawione na boki stopy. Szczególną uwagę należy jednak zwrócić na porównanie przedstawienia św. Rocha w obu kościołach, które również jest niezwykle podobne.

Święty Roch urodził się w Montpellier w bogobojnej rodzinie, żył w XIII wieku. Po śmierci rodziców rozdał majątek i udał się w podróż do Włoch, gdzie w wielu miastach (m.in. w Acquapendente, Cesenie i Rzymie) posługiwał w szpitalach i opiekował się zarażonymi. Święty Roch w Polsce był czczony od XV wieku, zwłaszcza jako patron od zarazy. W ikonografii najczęściej jest przedstawiany w scenach z jego życia, obejmujących kolejno: narodziny, rozdawanie jałmużny, w stroju pielgrzyma, w czasie podróży i podczas pobytu w Acquapendent, Cesenie, Rzymie i Piacenzie, a także z psem liżącym jego rany lub przynoszącym mu chleb. Zwierzę z bochenkiem w pysku spoczywa u stóp świętego w omawianym dziele.

Streszczenie

Rzeźba powstała w drugiej dekadzie XVIII wieku i przedstawia św. Rocha, patrona od zarazy. Święty Roch żył w XIII wieku. Po śmierci rodziców rozdał majątek i udał się w podróż do Włoch, gdzie w wielu miastach (m.in. w Acquapendente, Cesenie i Rzymie) posługiwał w szpitalach i opiekował się zarażonymi. Pewne cechy stylistyczne rzeźby św. Rocha wskazują na twórcę części dekoracji rzeźbiarskiej ołtarza bocznego w kościele św. Marcina w Krempachach.

Bibliografia