Ścięcie św. Jana Chrzciciela

Dzieje zabytku

Obraz prawdopodobnie powstał wraz z fundacją księdza Andrzeja Strzałkowskiego całego ołtarza św. Andrzeja w latach 1700-1703. Ołtarz po raz pierwszy odnotowano w dwóch aktach wizytacji z 1728 roku o podobnie brzmiącym zapisie „Altaria […] 3-tium a parte S. Andreae Apostoli, similis structurae portatile […]”, następnie w aktach wizytacji z 1748 roku „2dõ Collaterali ad meridiem S. Andreae Apostolo dicatõ, arte sculptorea elaboratõ, deauratõ, mensa habet muratam cum Portatili consecrato, et duos gradus marmoreos”, a także w wizytacji z 1783 roku: „czwarty ołtarz […] z obrazem Sgo Andrzeja i Sgo Antoniego”. W latach czterdziestych XIX wieku wszystkie trzy obrazy w ołtarzu św. Andrzeja były przesłonięte przez obraz Serca Jezusowego, przed którym odprawiano nabożeństwa w pierwsze piątki miesiąca. Mowa tu zapewne o obrazie Serca Jezusowego pędzla J. Wittmana z 1920 roku, wzmiankowanym przez Jana Wiśniewskiego w „Historycznym opisie kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem”. Ołtarz wraz z rzeźbami oraz obramieniami obrazów został odnowiony w 1823 roku staraniem księdza Jana Tymińskiego, który „kazał poodnawiać ołtarzów pięć nadpsutych przez zaciekanie deszczów”. Prace przeprowadził miejscowy organista Wojciech Kozub „tak co do dorabiania sztuk snycerskich w figurach popsutych przez zaciek deszczów, iż snycerz lepiey nie potrafi, iako też przez danie nowego grontu i farb, niemniey srebra y złota tymże figurom i ramom w ołtarzach”. Kolejną konserwację ołtarza przeprowadził Bronisław Stelmachniewicz w 1885 roku, na której koszt złożyli się parafianie z Czubrowic, Szklar i Zawady, co zostało odnotowane z tyłu ołtarza. Ostatnia konserwacja została przeprowadzona w latach dziewięćdziesiątych XX wieku.

Opis

Obraz w kształcie medalionu z przedstawieniem sceny Ścięcia św. Jana Chrzciciela. Kompozycja kilkupostaciowa. Po prawej stronie została ukazana Salome w postawie stojącej, zwrócona trzy czwarte w prawo z głową skierowaną w lewo, w dłoniach trzymająca tacę z głową św. Jana Chrzciciela. Twarz podłużna o bladej karnacji z drobnymi ustami, długim nosem, przymkniętymi oczami i silnie zarumienionymi policzkami. Włosy długie, ciemnobrązowe, upięte do tyłu i obwiązane czerwoną opaską. Salome ubrana jest w białą koszulę z rękawami do łokci, jasnobrązową suknię, wiązaną na biuście czerwonym sznurkiem oraz brązowy płaszcz, zdobiony w czerwone, poziome paski. Po lewej stronie mężczyzna, zwrócony trzy czwarte w lewo, lewą ręką chwytający za włosy głowę św. Jana Chrzciciela, w prawej trzymający miecz. Twarz mężczyzny widoczna jest z prawego profilu z długim nosem i dużymi oczami, okolona krótkimi, kręconymi i brązowymi włosami. Mężczyzna ma śniadą karnację i wyraźnie podkreśloną muskulaturę ciała. Ubrany jest w niebieskie spodnie sięgające do kolan oraz krótką, obcisłą i czerwoną tunikę przewieszoną przez lewe ramię, odsłaniającą nagi tors i prawe ramię. Pomiędzy Salome i mężczyzną znajduje się upadające do przodu ciało św. Jana Chrzciciela, wsparte na ugiętych kolanach i łokciach, przewiązane w biodrach krótką, brązową szatą. Całość ukazana jest we wnętrzu architektonicznym, podłoga ciemnoczerwona, po lewej widoczne jest duże, zakratowane okno. Kolorystyka ciemna, stonowana. Rama wąska, profilowana i złocona. Obraz ujęty rzeźbionym wieńcem wawrzynu w kolorze zielono-złotym.

Zarys problematyki artystycznej

Obraz przedstawia ścięcie św. Jana Chrzciciela, proroka, pustelnika, syna Zachariasza i Elżbiety. Święty głosił potrzebę nawrócenia oraz przygotowywał drogę na nadejście Mesjasza. Naraził się jednak królowi Herodowi wypominając mu jego nieślubny związek z Herodiadą. Mściwa kobieta szukała okazji do zgładzenia proroka. Podczas jednej z uroczystości jej córka Salome zabawiała gości tańcem. Król zachwycony talentem dziewczyny, obiecał spełnić każde jej życzenie. Salome za namową swojej matki poprosiła o głowę Jana Chrzciciela. Święty został ścięty w położonej nad Morzem Martwym twierdzy Macheront. Na obrazie nieznany artysta ukazał moment jego męczeńskiej śmierci, w której uczestniczą oprawca oraz Salome. Fundatorem ołtarza, w którym umieszczono omawiany obraz jest ksiądz Andrzej Strzałkowski, pleban racławicki w latach 1684-1704, a wcześniej wikary w kościele pw. Wszystkich Świętych w Krakowie. W kościele w Racławicach, na ścianie zachodniej, pod chórem muzycznym znajdują się jego portret oraz epitafium. Drugi wizerunek duchownego został umieszczony na ołtarzu Ukrzyżowania w obrazie stanowiącym tło krucyfiksu w polu głównym nastawy. Fundator został ukazany wraz z pięcioma członkami Bractwa Ubogich Chrystusa Pana między Matką Bożą, a krucyfiksem. Z jego ust płynie modlitwa: „Qui me plasmasti miserere mei” („Któryś mnie utworzył, zmiłuj się nade mną”).

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Warstwa malarska silnie ściemniała i zabrudzona, spłowiały werniks.

Streszczenie

Obraz prawdopodobnie powstał wraz z fundacją księdza Andrzeja Strzałkowskiego całego ołtarza w latach 1700-1703. Przedstawia ścięcie św. Jana Chrzciciela, pustelnika, proroka, syna Zachariasza i Elżbiety. Święty głosił potrzebę nawrócenia oraz przygotowywał drogę na nadejście Mesjasza. Naraził się jednak królowi Herodowi wypominając mu jego nieślubny związek z Herodiadą. Mściwa kobieta szukała okazji do zgładzenia proroka. Podczas jednej z uroczystości jej córka Salome zabawiała gości tańcem. Król zachwycony talentem dziewczyny, obiecał spełnić każde jej życzenie. Salome za namową swojej matki poprosiła o głowę Jana Chrzciciela. Święty został ścięty w położonej nad Morzem Martwym twierdzy Macheront. Na obrazie nieznany artysta ukazał moment jego męczeńskiej śmierci, w której uczestniczą oprawca oraz Salome.

Bibliografia