Ołtarz główny

Województwo
MAŁOPOLSKIE
Powiat
wadowicki
Gmina
Kalwaria Zebrzydowska
Miejscowość
Przytkowice
Metropolia
Krakowska
Diecezja
Krakowska
Dekanat
Kalwaria Zebrzydowska
Parafia
Świętej Trójcy i św. Katarzyny Aleksandryjskiej
Tagi
ołtarz główny sztuka XVII wieku Trójca Święta
Miejsce przechowywania
prezbiterium
Identyfikator
DZIELO/05696
Kategoria
ołtarz
Ilość
1
Czas powstania
nastawa ołtarzowa: połowa XVII wieku; antepedium: po 1948 roku
Technika i materiał
drewno, techniki stolarskie, snycerskie i rzeźbiarskie, polichromia, złocenie,
Autor noty katalogowej
Agata Felczyńska
Domena Publiczna

Dzieje zabytku

Około 1730-1740 roku przytkowickiej świątyni darowany został przez księcia Józefa Czartoryskiego z Zamościa ołtarz ze znajdującym się w nim wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa. Ołtarz był starszy niż zanotowana data darowizny i był, co można wnioskować z zapisków, przeniesiony z innego kościoła. Po wybudowaniu nowej, murowanej świątyni ukończonej w 1953 roku został przeniesiony ze służącego do tego czasu, drewnianego kościoła. W 1929 roku ołtarz pełnił funkcję bocznego prawego i był polichromowany na brązowo.

Opis

Nastawa ołtarzowa architektoniczna, jednoosiowa, jednokondygnacyjna ze zwieńczeniem. Ołtarz drewniany, prostopadłościenny. Mensa drewniana, o silnie wysuniętym gzymsie dekorowanego kostkowaniem. Antepedium w formie leżącego prostokąta z płyciną o dwóch wypukłych bokach. W polu płaskorzeźbione przedstawienie pelikana karmiącego w gnieździe młode, flankowanego winnym gronem i kłosami zbóż; płycina ujęta parą uskrzydlonych główek anielskich. Antepedium zamknięte profilowanym gzymsem, dekorowanym kostkowaniem, dźwigającym niepełne belkowanie. Tabernakulum prostopadłościenne, w formie drewnianej skrzynki obitej blachą miedzianą, ustawione na wysokim cokole ujętym od frontu i po bokach spływami wolutowymi, dźwigającymi wyłamany gzyms dekorowany kostkowaniem; na froncie płycina z rozetą. Drzwiczki w kształcie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem segmentowym z aplikowanym kielichem z hostią, w otoczeniu winnego grona, na fakturowanym tle. Tabernakulum flankowane parą kanelowanych kolumienek, dźwigających gzyms wieńczący, dekorowany kostkowaniem oraz szczyt w formie zbliżonej do trójkąta, zamknięty gzymsem przechodzącym w przeciwstawnie zwrócone woluty, dekorowane kostkowaniem; w polu uskrzydlona główka anielska.
Retabulum na zryzalitowanym przy brzegach cokole; ujęte dwiema parami kolumn o kapitelach kompozytowych i kanelowanych trzonach dźwigających pełne belkowanie oraz trójkątny przyczółek trójbocznie załamany; na nim, na osi podpór przerwany, wolutowy przyczółek, z leżącymi nań figurami. Szczyt w postaci dwustrefowego cokołu ujętego kartuszem z figurą św. Michała Archanioła. Pole środkowe w całości wypełnia płytka nisza ujęta profilowaną ramą z obrazem „Trójca Święta”, wymiennie z przedstawieniami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Katarzyny. Kondygnację flankują, ustawione na cokołach figury św. Stanisława i św. Wojciecha. Cokoły kolumn dekorowane płycinami z uskrzydlonymi główkami anielskimi; w polu cokołu płycina w formie wydłużonego, leżącego prostokąta o wypukłych bokach, z dekoracją schweifwerkową. Trzony kolumn dekorowane uskrzydlonymi główkami anielskimi podtrzymującymi festony utworzone z tkaniny i chwosty. Za kolumnami płyciny wypełnione schweifwerkiem, w ich centrum obelisk dekorowany cekinami i zwieńczony krzyżem. W partii fryzu od frontu uskrzydlone główki anielskie, po bokach schweifwerk. Pola obu przyczółków wypełnia ornament schweifwerkowy. Gzyms od spodu dekorowany rozetami; zwieńczony wolutowym kluczem dekorowanym schwrifwerkiem oraz uskrzydloną główką anielską. Woluty wieńczące zdobione palmetami. Kondygnacja ujęta uszami utworzonymi z ornamentu okuciowego i ulistnionych wolut. Struktura w całości złocona, płyciny i profile polichromowane na czerwono, uszaki na zielono.

Zarys problematyki artystycznej

Siedemnastowieczny ołtarz został oparty na schemacie aediculi, w której dwie pary kolumn na wysokich cokołach podtrzymują fragmenty belkowania dźwigającego przyczółek i flankują prostokątny, zamknięty półkoliście obraz, którego zwieńczenie przerywa linię belkowania. Nastawy podobne formalnie i stylistycznie znajdują się m.in. w kościołach św. Krzyża i św. Szczepana w Krakowie. Umieszczony w centralnym polu przytkowickiego ołtarza obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem pokazywany wymiennie z dwoma innymi został przeniesiony ze starego kościoła.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Przetarcia złoceń.

Streszczenie

Ołtarz główny kościoła w Przytkowicach powstał w pierwszej połowie XVII wieku. Około 1730-1740 roku został darowany kościołowi przez księcia Józefa Czartoryskiego z Zamościa wraz ze znajdującym się w nim wizerunkiem ukrzyżowanego Chrystusa. Został oparty na schemacie aediculi.

Bibliografia

Stolot Franciszek, "Główne typy kompozycyjne drewnianych ołtarzy w Małopolsce po roku 1600 " , [w:] "Sztuka około roku 1600. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, listopad 1972" , red.Hrankowska Teresa , Warszawa 1974 , s. 339-354

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Inwentarz kościoła i beneficjum Parafii Przytkowice sporządzony w czerwcu 2006 r., s. 3.

Jak cytować?

Agata Felczyńska, "Ołtarz główny", [w:] "Sakralne Dziedzictwo Małopolski", 2024, źródło:  https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/oltarz-glowny-33

Uwaga. Używamy ciasteczek. Korzystanie ze strony sdm.upjp2.edu.pl oznacza, że zgadzasz się na ich używanie. Więcej informacji znajdziesz w zakładce Polityka prywatności