Sakralne Dziedzictwo Małopolski

Dzieje zabytku

Ołtarz główny sprawiono do nowego kościoła w 1907 roku za sprawą księdza proboszcza Jana Hajosa (zm. 1926). Strukturę nastawy oraz część rzeźb wykonał Stanisław Jarząbek z Ket przy współpracy ludowego rzeźbiarza Śleziaka z Milówki. Znajdujące się w niszach figury Apostołów Piotra i Pawła sprowadzono z Tyrolu. W ołtarzu umieszczono figurę cierpiącego Chrystusa oraz dwa obrazy na zasuwach, ukazujące św. Andrzeja Apostoła i Niepokalane Poczęcie Najświętszej Marii Panny.

Opis

Drewniany ołtarz główny w Osieku uzyskał formę przyściennej, jednokondygnacyjnej, architektonicznej struktury trójosiowej z bramkami. Drewniana mensa z portatylem wspiera się na prostopadłościennym stipesie ołtarzowym. Jego fronton artykułują kolumienki o gładkich trzonach i złoconych podstawach oraz kapitelach z „gotyckim” akantem. Pomiędzy nimi w polach usytuowano złocone płyciny w kształcie leżącego prostokąta zamkniętego łukiem trójlistnym ściętym. Wypełniono je płaskorzeźbionymi, polichromowanymi przedstawieniami ofiary Abrahama, Ostatniej Wieczerzy oraz ofiary Melchizedeka. Na mensie ustawiono prostopadłościenne tabernakulum pancerne z tronem wystawienia w formie oktagonalnej kapliczki ujętej ustawionymi ukośnie kolumienkami o skręconych trzonach zwieńczonej wimpergami, wypełnionymi złoconym „gotyckim” akantem oraz pinaklami. Na podniebiu baldachimu wyobrażono gołębicę Ducha Świętego na tle glorii promienistej oraz lilie heraldyczne w ukośnej kratownicy. Tron wystawienia ujęty został polichromowanymi postaciami klęczących aniołów, ponad którymi rozpięto ostrołukowy baldachim z wimpergami i pinaklami wsparty na gotyckich półkolumienkach. Samo retabulum ustawiono na wysokim dwukondygnacyjnym cokole artykułowanym w pierwszej kondygnacji wąskimi, ostołukowymi płycinami wypełnionymi dekoracją pseudomaswerkową. Natomiast na drugim poziomie znalazły się gotyckie kolumienki na wysokich cokołach dźwigające przecinające się łuki wypełnione dekoracją pseudomaswerkową w formie trójliści. W polach pomiędzy kolumienkami zastosowano symetryczny ornament utworzony z gotyckiego akantu, płaskorzeźbione i złocone przedstawienia aniołów, winne grona, kłosy oraz czwórliście. Wznoszącą się na cokole nastawę artykułowano „gotyckimi” kolumnami o gładkich trzonach i złoconych korynckich kapitelach. Dodatkowo w osi środkowej kolumny w połowie wysokości ozdobiono akantowymi talerzykami. Pole środkowe retabulum uzyskało kształt stojącego prostokąta zamkniętego łukiem trójlistnym, w którym zainstalowano figurę Chrystusa Bolesnego, a na zasuwach obraz św. Andrzeja oraz obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej. Ujmuje je profilowane, złocone obramienie zamknięte ostrołukową wimpergą ujęty po bokach dwoma kondygnacjami zamkniętych trójlistnie nisz mieszczących polichromowane figury: św. Łukasza, św. Jana Ewangelisty, św. Mateusza i św. Marka. W osiach bocznych nastawy ustawiono w niszach zamkniętych trójlistnie polichromowane figury św. Piotra i św. Pawła na tle malowanego astwerku oraz złotych gwiazd w podniebiu. Rozbudowane, ażurowe zwieńczenie ołtarza uzyskało formę licznych pinakli dekorowanych złoconymi czołgankami, otaczającymi ażurową edikulę zwieńczoną krzyżem. Dodatkowo w osi środkowej ustawiono polichromowane figury aniołów trzymających banderole. Bramki ołtarzowe uzyskały formę ostrołukowych przejść dekorowanych rzeźbionym maswerskiem z motywami trójliścia. Całą struktura nastawy jest bejcowana i lakierowana w kolorze ciemnego brązu.Natomiast załamania profili architektonicznych malowane zostały na czerwono i błękitno. Płaskorzeźbione ornamenty pozłocone, zaś figury otrzymały pełne polichromowanie.

Zarys problematyki artystycznej

Niezwykle dekoracyjna i efektowna nastawa ołtarza głównego w Osieku reprezentuje popularne na przełomie XIX i XX wieku rozwiązania inspirowane nurtem historycyzmu. Stąd też, w tym przypadku wyraźnie można dostrzec partie ornamentu oraz elementy architektoniczne zaczerpnięte ze sztuki gotyckiej. Stanisław Jarząbek, podobnie jak dla pozostałych ołtarzy w Osieku, czerpał wzory z powszechnie dostępnych wzorników, wykorzystywanych na szeroka skalę np. w środowisku tyrolskim. Powszechnie także praktykowano tworzenie nastaw na miejscu, do których sprowadzano figury z Tyrolu. Podobnie nastawy z tego czasu można wskazać np. w Kozach, Wilkowicach, Hecznarowicach, Zwardoniu, Szaflarach lub w niedalekich Gierałtowicach.

Stan zachowania / Prace konserwatorskie

Dobry. Ostatnią konserwację przeprowadzono na przełomie XX i XXI wieku.

Literatura

Z dziejów parafii Świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kozach, red. T. Borutka, Kraków 1998, s. 411;
A. Hałatek, B. Jania, Świątynie Osieka, Osiek 2008, s. 16;
Sz. Tracz, Kościół parafialny św. Andrzeja w Szaflarach, Szaflary 2012, s. 30-31;
Z dziejów Hecznarowic, red. A. Barciak, B. Nycz, Hecznarowice 2015, s. 197;
S. Klajman, Pod opieką Wszystkich Świętych, Wieprz 2018, s. 161-162.

Streszczenie

Neogotycki ołtarz główny sprawiono do nowego kościoła w Osieku w 1907 roku za sprawą księdza proboszcza Jana Hajosa (zm. 1926). Strukturę nastawy oraz część rzeźb wykonał Stanisław Jarząbek z Ket przy współpracy ludowego rzeźbiarza Śleziaka z Milówki. Znajdujące się w niszach figury Apostołów Piotra i Pawła sprowadzono z Tyrolu. W ołtarzu umieszczono figurę cierpiącego Chrystusa oraz dwa obrazy na zasuwach, ukazujące św. Andrzeja Apostoła i Niepokalane Poczęcie Najświętszej Marii Panny.